کشف محوطه های پارینه سنگی و کریدور زندگی انسانهای اولیه در منطقه مکران - مرجع مقالات

مصیب امیری (رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) درخصوص اولویت بندی که پژوهشکده باستان شناسی برای انجام آنالیز های باستان شناسی در منطقه ها مختلف کشور برای تهیه نقشه باستان شناسی در نظر گرفته، گفت: بخشی از کشور که تعداد زیادی از استانهای کشور را دربرمی گیرد، را برای آنالیز و تکمیل نقشه باستان شناسی انتخاب نموده ایم. بعضی از استانها در گذشته مورد توجه بود و به بعضی دیگر کمتر توجه شده است. اکنون سواحل مکران و خلیج فارس که چندین استان را دربرمی گیرد، در اولویت های اصلی است.

البته این بدان معنا نیست که کاوش و آنالیز باستان شناسی در سایر استانها تعطیل می گردد بلکه این مهم را به استانها سپردیم تا پیشنهادات خود را برای انجام کاوش باستان شناسی اعلام نمایند و بخشی از هزینه ها به وسیله پژوهشگاه میراث و گردشگری و بخشی دیگر به وسیله استان تامین گردد. امیدواریم با اعمال این برنامه، کاوشهای باستان شناسی با سرعت و دقت بیشتری انجام گردد.

با این وجود مرتضی حصاری (مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و دریای مکران) معتقد است: بیشتر وعده های مسئولان در حد حرف باقی می ماند و به مرحله اجرا و عملیاتی نمی رسد، چرا که در بیشتر مواقع مسئولان روزهایی خاص در سال به یاد خلیج فارس و مکران می افتند. در نهایت هم عنوان می گردد که بودجه نیست و کارها انجام نمی گردد. البته ما به یاری و همت دوستانمان پیروز شدیم از شرقی ترین گوشه کشور در مرز پاکستان تا مرز چابهار در جهت دریایی، آنالیز باستان شناسی انجام دهیم که منجر به کشف و شناسایی یک بندرگاه قدیمی، محوطه های غنی از دوره های هخامنشی، اشکانی و ساسانی، آثاری از قرون اولیه اسلامی تا متاخر و… شد که در نهایت ثبت و ضبط و نقشه آن تعیین شد.

البته در اطراف این بندر پیروز شدیم یافته هایی از دوران عیلامیان دست یابیم. بعلاوه آثاری از دوره هخامنشی و اسلامی بدست آمده است. بعلاوه امکانات موجود برای ادامه کاوش ها در منطقه وجود دارد اما تحقق آن نیازمند مسئولینی دلسوز است.

او توضیح داد: عملیات میدانی آنالیز و مستندسازی آثارفرهنگی، ابنیه و محوطه های باستانی در بخش دشتیاری، جنوب بلوچستان بویژه سواحل مکران که به صورت پیمایشی انجام شد، منجر به شناسایی بیش از 50 اثر شد. این طرح پیمایشی در این منطقه از طرح های بنیادی است. مهمترین هدف این پژوهش مستندسازی آثارفرهنگی شامل پناهگاه، تپه، محوطه، قلعه و زیارتگاه های بخش دشتیار است. براساس انجام این طرح که از گوشه جنوب شرقی ایران، گواتر، در مرز پاکستان شروع شد، قدمت یافته های سطحی نشان از دوره پارینه سنگی قدیم تا دوره اسالمی متاخر دارد که مورد سکنی قرار گرفته است. بعلاوه ارتباط فرامنطقه ای براساس آثار فرهنگی با شبه قاره و کشورهای جنوبی خلیج فارس به عنوان یک فرهنگ جامع تعیین میگردد. این مطالعات می تواند، به پژوهش های راه ابریشم/ خراسان ساحلی و آبی یاری شایسته ای نماید.

به گفته او، طی سالهای گذشته 76 محوطه، بنا، غار و پناهگاه تازه باستانی و تاریخی در آنالیز باستان شناختی در سواحل مکران از دوره های مختلف از پارینه سنگی گرفته تا اسلامی بدست آمده و مهمترین کشف اجرا شده، کریدوری است که براساس آن محل زندگی انسانهای اولیه تعیین شده است. در این آنالیز ها ابزارهای سنگی دوره پارینه سنگی بدست آمد. از آنجایی که چهار محوطه پارینه سنگی در این منطقه بدست آمده بزودی کتابی به عنوان پیش عایدی این مهم منتشر خواهد شد. ابزارهای بدست آمده از پارینه سنگی قدیم تا تازه را در برمی گیرد. دو محوطه در ساحل و دو محوطه در پس کرانه بدست آمده که آثار پارینه سنگی و ابزار سنگی های بدست آمده در این محوطه ها به وسیله دو گروه از کارشناسان و پژوهشگران ایرانی و خارجی مورد آنالیز قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه بخش مکران شامل گستره ای از جنوب سیستان و بلوچستان تا مرز گواتر پاکستان است، گفت: در آنالیز های اجرا شده بعلاوه محوطه هایی از هزاره پنجم و چهارم پیش از میلاد هم افق با محوطه جهانی شهر سوخته، جیرفت و نمونه های یافت شده از کاوشهای دشت بلوچستان پاکستان نیز شناسایی شده است.

حصاری بعلاوه از رونمایی از کتابی با عنوان اطلس میراث فرهنگی جزایر ایرانی خلیج فارس در اردیبهشت 1401 به عنوان روز خلیج فارس اطلاع داد و گفت: یکی دیگر از اقدامات مستندسازی پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و دریای مکران آماده سازی این کتاب و کتاب ابزارهای پارینه سنگی است. باتوجه به کشفیاتی که در سواحل مکران داشتیم، پروپوزال مربوطه تهیه و ارائه شده است اما باید دید با توجه به بودجه موجود، این طرح ها تایید می شوند یا خیر.

به اعتقاد مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و دریای مکران، هنگامی که از راه آبی ابریشم یاد می گردد برترین شروع آن می تواند دروازه مکران باشد. این دروازه به شرق، غرب و جنوب خلیج فارس راه دارد. هنگامی که ابزارهای دوره پارینه سنگی را آنالیز می کنیم، متوجه می شویم که این جهت از آفریقا به شبه جزیره عربستان و سپس از ایران عبور کرد. کاوش در محوطه دمب کوه با مستند کردن آثاری از 5 هزار سال پبش تا دوره اسلامی همراه بود. بعلاوه پیروز شدیم دو هزار قبر کلان سنگی را در محوطه دمب کوه مستندسازی کنیم. این محوطه ها آنالیز نشده اند و نیازمند انجام مطالعات دقیق است.