بازسازی ویلا: میزگرد تخصصی با موضوع: نقد بازسازی پل تاریخی خواجو
به گزارش مرجع مقالات، در بهار 1388، با توجه به مازاد بودجه ی 200 میلیون تومانی که در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نهاده شد و با عنایت به قطع جریان آب در زاینده رود، بازسازی پل تاریخی خواجو زیر نظر سازمان میراث فرهنگی استان و به وسیله سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با یک برنامه ریزی فشرده شروع شد. با توجه به
جهت دریافت خدمات بازسازی ویلا با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. از طراحی پلن بازسازی تا اجرای جز به جز بازسازی منزل، ویلا و ساختمان اداری تخصص ماست.
میزگرد تخصصی با موضوع: نقد بازسازی پل تاریخی خواجو
اشاره:
در بهار 1388، با توجه به مازاد بودجه ی 200 میلیون تومانی که در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نهاده شد و با عنایت به قطع جریان آب در زاینده رود، بازسازی پل تاریخی خواجو زیر نظر سازمان میراث فرهنگی استان و به وسیله سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با یک برنامه ریزی فشرده آغاز شد. با توجه به عجله ای که در هزینه نمودن اعتبار فوق الذکر وجود داشت، عملیات اجرایی بازسازی پل خواجو با استفاده از خدمات چندین پیمان کار جزء، آغاز شد و در مقطعی کوتاه با توجه به تغییر چهره ی پل، حساسیت هایی را برانگیخت که دامنه ی آن به جراید و رسانه های جمعی وحتی سایت های خبری خارجی رسید. متعاقب این موضوع، دفتر ماهنامه ی دانش نما نشریه ی فنی تخصصی سازمان نظام مهندسی استان تصمیم گرفت در راستای رسالت حرفه ای، با تشکیل میزگردی، موضوع چگونگی بازسازی پل تاریخی خواجو را به نقد و آنالیز کارشناسان بگذارد تا ضمن روشن شدن نقاط قوت و ضعف، فرایند بازسازی پل در ادامه ی کار اصلاح گردد.به همین خاطر بنا به دعوت سازمان نظام مهندسی جلسه ای در روز دوشنبه مورخ 88/5/26 با حضور جمعی از متخصصان و کارشناسان تشکیل شد و موضوع به بحث گذاشته شد. اگرچه قرار بود متن پیاده شده ی این میزگرد، در اولین شماره ی ماهنامه، بعد از میزگرد، چاپ گردد اما به علت ضرورت چاپ و انتشار چند ویژه نامه ی مهم (از جمله ویژه نامه ی زاینده رود) چاپ متن مذاکرات میزگرد با تأخیر روبرو و به این شماره موکول شد که متن کامل آن ذیلاً از نظر خوانندگان ارجمند می گذرد.
اگرچه اکنون عملیات اجرایی بازسازی این پل تاریخی تقریباً به اتمام رسیده و جریان آب نیز خوشبختانه در زاینده رود جاری می باشد، اما ازآنجا که به علت وجود ده ها بنای ارزشمند تاریخی در شهر اصفهان و ضرورت حفظ و نگهداری از آن ها، انجام عملیات بازسازیی درآینده نیز الزامی می باشد، متن مذاکرات این میزگرد تخصصی می تواند دست اندرکاران اجرایی پروژه های بازسازیی را با اشکالات مطرح شده آشنا نموده و زمینه ای را فراهم سازد تا انشاء الله بازسازی های آینده، فاقد اشکالات و نواقص مورد اشاره در مذاکرات میزگرد باشد.
اعضای حاضر در جلسه ی میزگرد به ترتیب حروف الفبا:
- محمد رحیم اخوت، محقق و پژوهش گر حوزه های معماری و شهرسازی- مسعود آقاجانی اصفهانی، کارشناس ارشد بازسازی آثار تاریخی و عضو تیم اجرایی پروژه
- حشمت الله انتخابی، مدیر عامل جمعیت دوستداران محیط زیست
- حامد ایمان طلب، کارشناس ارشد بازسازی مشاور سازمان میراث فرهنگی استان و عضو تیم اجرایی پروژه
- عبدالله جبل عاملی، دکترای معماری، رییس اسبق سازمان میراث فرهنگی استان و عضو هیأت علمی دانشگاه
- مهرداد حجازی دکترای سازه و بازسازی عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان
- داریوش حیدری، مهندس عمران، دانشجوی دکترای بازسازی بنا، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان و عضو تیم اجرایی پروژه
- علیرضا خواجویی، مهندس معمار وکارشناس ارشدسازمان میراث فرهنگی
- مهدی رازانی، دانشجوی کارشناسی ارشد بازسازی بناهای تاریخی
- شاهین سپنتا، دکتری، روزنامه نگاری و مدیر عامل کانون توسعه فرهنگ ایران
- عباس صنیع زاده، دکترای شهرسازی، سر دبیر ماهنامه ی دانش نما و عضو هیأت علمی دانشگاه
- غلامحسین عسکری، مهندس عمران، رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان
- مرتضی فرشته نژاد، مهندس معمار و بازسازی گر، کارشناس بازنشسته ی سازمان میراث فرهنگی
- مریم قاسمی، دکترای معماری، عضو هیأت علمی دانشگاه
- تقی ملک احمدی، مهندس معمار، نایب رییس وقت سازمان نظام مهندسی استان اصفهان
- احمد منتظر، مهندس معمار و بازسازی گر، مدرس دانشگاه و رییس اسبق سازمان میراث فرهنگی استان
- علی محمد معطری، مهندس معمار و کارشناس بازسازی بناهای تاریخی، مسئول مستقیم سازمان نوسازی و بهسازی استان اصفهان در پروژه
- مجید رضا نقیه، مهندس عمران، عضو هیأت مدیره ی وقت سازمان نظام مهندسی استان اصفهان
مشروح مذاکرات میزگرد تخصصی
در ابتدای جلسه، مهندس غلامحسین عسکری، رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان اصفهان، بعد از تشکر از حضور کلیه ی کارشناسان حاضر در جلسه گفت: همان گونه که می دانید و در متن دعوت نامه به مطلعی شما رسیده، اخیراً سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان، اقدام به بازسازی پل خواجو نموده است؛ این موضوع باعث ایجاد بحث هایی در محافل علمی، مهندسی و دوستداران میراث فرهنگی شده و حتی در مطبوعات خارج از کشور هم انعکاس یافته است. ما به عنوان مسئولان سازمان نظام مهندسی، وظیفه ی خود دانستیم که قبل از جنجالی تر شدن این موضوع، با صحبت های کارشناسی راهکار مناسبی برای این مساله بیابیم. هدف از این گردهمایی محکوم کردن کسی نیست، بلکه هدف بحث در مورد یک اثر ماندگار و استثنایی کشور و چگونگی حفظ و احیای این میراث گرانبهاست.در بخش اول میزگرد، مهندس حامد ایمان طلب، مشاور دفتر معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی گردشگری اصفهان، به عنوان یکی از مهندسان مجری این پروژه بانمایش تصاویری از تاریخچه ی بازسازی هایی که در سال های گذشته درپل خواجو اجرا شده به ارائه ی گزارشی از نحوه ی بازسازی فعلی پل پرداخت و به حاضران اطمینان داد که کلیه ی مراحل بازسازی با دقت، ظرافت و رعایت اصول فنی اجرا شده تا بدون کم ترین آسیب به بنای پل خواجو، ارزش های معماری و تاریخی آن حفظ گردد، وی در سخنانش به عملیاتی همانند تثبیت حوضچه ی آرامش، ترمیم گوم های شکسته در زیر رمپ، تعویض سنگ پله ها به روش کدگذاری، سم زدایی ریشه های گیاهان رشد نموده روی پله ها، تخلیه ی بندکشی های حجیم قبلی، لقمه گذاری در بند سنگ ها و تعویض بند کشی آجرهای سقف برخی از تاق نماها اشاره نمود. وی در ادامه ی توضیحات خود، علت تعجیل در کار را فشار آب منطقه ای مبنی بر باز کردن آب زاینده رود ونزدیک شدن زمان برگشت بودجه ی 200 میلیونی که به این کار اختصاص داده شده بود، بیان کرد.
دکتر حجازی، استاد دانشگاه در ابتدا با طرح پرسشی از مجریان طرح، بحث را آغاز نموده و گفت: پرسش من این است که طرح بازسازی پل خواجو در کدام مرجع فنی تصویب شده است؟ به نظر می رسد که اولویت اصلی، هزینه کردن اعتبارات مازاد استانی در حدود 200 میلیون تومان بوده که باید ظرف مدت کوتاهی هزینه می شد. برای انجام پروژه ای همانند پل خواجو که در سطج دنیای اهمیت دارد باید از افرادی استفاده می شد که در حد یک پروژه دنیای باشند، اما این گونه نبوده و بعلاوه به نظر می رسد که برای انجام پروژه ای به این مهمی، طراحی از قبل آماده نشده است.
دکتر جبل عاملی، رییس اسبق سازمان میراث فرهنگی اصفهان نیز به عنوان یکی از کارشناسان با سابقه ی میراث گفت: پل خواجو یک بنای تاریخی در یک شهر تاریخی است، شهر تاریخی اصفهان به طور کلی مورد بی مهری و بی توجهی نهاده شده است و حال یک بنای تاریخی آن در حساسیت های خاصی که برایش وجود دارد، بازسازی شده است. ضمن تشکر از توجه سازمان نظام مهندسی به این گونه موضوعات و امید به ادامه ی چنین جلساتی، تقاضا می کنم، سعی گردد این جلسات قبل از اجرای پروژه ها و قبل از ایجاد حساسیت ها برگزار گردد. تا به حال حوادث و تغییرات زیادی برای بناهای تاریخی این شهر اتفاق افتاده است؛ تعداد زیادی از خانه های تاریخی تخریب و بافت شهر تاریخی متروکه شده است. همه ی این ها آسیب هایی است که به شهر تاریخی وارد شده و می گردد و جای آن دارد که حساسیت ها نسبت به این گونه موضوعات بیش تر رشد کند وبه نوعی ما بیش تر به مسائل شهر تاریخی اصفهان بپردازیم که البته شاید پرداختن به مسأله پل خواجو آغاز میمونی برای این کار باشد.
دکتر جبل عاملی، بعد از این که در مورد فرایند بازسازی پل خواجو از گذشته تا به امروز توضیحات کاملی داد، گفت: در بازسازی اخیر، آن چنان که با تصاویر تشریح کردند، یک اصل مهم را نادیده انگاشته اند، یعنی تمام این روش های اجرایی ازآسیب شناسی تا اجرا مورد تأیید است، ولی باید پذیرفت که تا حدودی در این زمینه تعجیل نموده اند، دخالت در بناهای تاریخی و بازسازی آن باید با صبر و حوصله بسیار انجام گیرد، در این مورد نمی توان بدون برنامه ریزی و با عجله کار کرد، مثلاً در فاصله ی بین برچیدن همه ی سنگ ها و بازسازی دوباره ی آن ها، حساسیت هایی ایجاد شد، مطبوعات، رادیو، تلویزیون و کارشناسان از تهران، همگی واکنش نشان دادند و به محل پل آمدند، این مرحله چند روز تا یک هفته طول کشید، تمام این اقدامات با تعجیل انجام شد.
دکتر جبل عاملی در ادامه ی اظهارات خود اضافه کرد: با همه ی اشکالاتی که به کار گرفته شده، من از انجام این کار خوشحالم، خوشحالم که جوانان علاقه مند در این زمینه قدم گذاشتند، مسئولیت آن را پذیرفتند، ولی باید فن شناسی موضوعی این کار را آموزش دید، متأسفانه در این مورد کتابی به زبان فارسی نیست. ولی این کار را می توان به وسیله تجربه در حین انجام کار یاد گرفت و در این مورد افراد متخصص پرورش داد. اقدامات اجرا شده احتیاج به تکنولوژی امروزی دارد؛ در منشورهای بین المللی گفته می گردد، اگر تکنیک های قدیمی جواب نداد، باید از تکنیک های روز استفاده کرد ولی در نهایت، باید پیرمرد را همانند پیرمرد معالجه کرد، نمی توانیم جراحی اش کنیم و چروک هایش را برداریم و او را به حالت امروزی درآوریم. این جزء اصول نیست. ولی به هر حال اگر در یک مرحله، تعجیلی هم دراین کار صورت گرفت، خوشبختانه متوقف شد و آقایان هم متوجه شدند که باید به همین روشی که گفته شد، کار را ادامه دهند. بنده شخصاً به عنوان یک اصفهانی از همه کسانی که در زمینه ی حفظ و نگه داری و بازسازی میراث فرهنگی و انتقاد بر آن نقش داشتند، تشکر می کنم و امیدوارم که هر روز کارها بهتر گردد ونه تنها به اثری که معروفیت دنیای دارد، بلکه نسبت به همه ی بناها و موضوعات تاریخی اصفهان و در مجموع شهر اصفهان که دارای معروفیت دنیای است، حساسیت داشته باشیم.
مهندس فرشته نژاد، در مورد بازتاب بازسازی اخیر در رسانه های خارج کشور گفت: به نظر من بازتاب کار اشتباه در رسانه های مختلف به ضرر ماست اما انعکاس واکنش و اعتراض نسبت به این کار اشتباه برای ما مفید هم هست. ما در صندوق خانه یمان کار نمی کنیم، پل خواجو است که معروفیت دنیای دارد. راه رفتن روی این پل برای هزاران نفر اهمیت دارد، هزاران چشم به این پل خیره شده و هر کاری را که روی این پل انجام گیرد، منعکس می نماید. هر یک از مردم این شهر یک کارشناس میراث فرهنگی است. این تجربه را طی 30، 40 سال خدمت به این مملکت به دست آوردم، در حین انجام کار، گاه به ما ایرادهایی می گیرند که هرگز کارشناسان و کارشناسان ارشد بازسازی، متوجه آن نیستند.
وی ادامه داد: انتظار داشتیم بعد از این همه ایراد گرفتن، حداقل یک روز کار تعطیل می شد، ولی نه تنها تعطیل نشد، بلکه دوستان به سرعت کار می کردند. صحنه ی دیگری که من خیلی اتفاقی دیدم، شخص سنگ تراشی بود که سنگ بزرگی را، فرزکای می کرد؛ دور سنگ را با فرز می برید و بعد آن را می تراشید. گوشه های سنگی را که از 300 الی 350 یا 400 سال پیش حفظ شده بود، می تراشید. وقتی از ایشان پرسیدم اگر این سنگ متعلق به همین پله هاست چرا آن را می تراشید؟ بعد از تراش آن را کجا کار می گذارید؟ گفت: سنگ صاف نیست، به خوبی جا نمی گیرد، ما مجبوریم آن را بتراشیم و بالاخره آن را جایی قرار می دهیم. البته این در مورد لقمه گذاری که آقای مهندس فرمودند نیست. چون من نحوه ی لقمه گذاری را ندیدم. ولی واقعاً دوستان سنگ ها را شماره گذاری نموده اند، پس حرف های این سنگ تراش را چگونه توضیح می دهند؟ می دانند که سنگ متعلق به پل است اما نمی دانند که آن را باید کجا قرار دهند.
مهندس فرشته نژاد گفت: علم بازسازی فرایند خاصی دارد، ابتدا باید بنای آسیب دیده را شناسایی، یک رولوه ی دقیق کارشناسانه تهیه کنند، در تهیه ی رولوه، گاه باید محاسبات در حد یک دهم و یک پنجم دقیق باشد، این کاری است که امروزه در همه ی کشورهای پیشرفته انجام می گیرد. ما این بحث را از ایتالیایی های آموختیم؛ از مرحوم دکتر شیرازی بعد ازاتمام تحصیلاتشان در ایتالیا و بازگشت به ایران؛ دکتر شیرازی ما را به شکلی تربیت کردند که علم بازسازی و حفظ آثار را به عنوان یک اعتقاد قبول داشتیم و به آن پایبند بودیم. حتی اگر لازم بود از خودمان هزینه می کردیم تا خلاف ضوابط بازسازی نگردد. ما انتظار داریم که جوانان امروزی نیز به همین صورت عمل کنند و در همین حد پایبند باشند. اما آن چه ما مشاهده کردیم خلاف آن را ثابت کرد، مشت نمونه خروار است. اگر تمام مراحل کار به این شکل عمل شده است، درست نیست.
از دیگر کارشناسان حاضر دراین جلسه، مهندس ملک احمدی بود که در این مورد گفت در گذشته نسبت به میراث فرهنگی و ابنیه ی تاریخی اصفهان بی توجه بودند. متأسفانه در سال های اخیر نیز دولت وسازمان های مربوط، اقدامات لازم را در این مورد انجام نمی دهند. امیدواریم این جلسه که به همت سازمان نظام مهندسی تشکیل شد و صحبت های کارشناسی که دوستان ارائه دادند، به شکلی انعکاس یابد و توجه مسئوولان را نیز به این موضوع جلب کند. منتهی رسم ناپسندی در اصفهان وجود دارد که باید آن را از خود دور کنیم؛ و آن این است که صبر می کنیم تا کاری انجام گردد، به نتیجه ی نامطلوبی که رسید، اعتراض می کنیم. من فکر می کنم همه ی ما به نوعی مسئولیم، باید قبل از آغاز کار این مسائل را مطرح کنیم، چنین جلسه ای باید قبل از بازسازی پل خواجو برگزار می شد. متأسفانه این بار تا روزی که آن چادر برپا و بازسازی آغاز شد، ما اطلاعی نداشتیم، ولی دوستانی که هم اکنون در بخش های مختلف مثل سازمان نوسازی یا میراث فرهنگی، شهرداری یا هر کسی که در این مورد مسئولیتی بر عهده دارد، باید یک سازمان مثل نظام مهندسی را محور قرار دهند، طرح را در این سازمان مطرح کنند تا جلسه ای تشکیل گردد و اساتید این فن گرد هم آیند. از تجربه های اساتید، از تجربه ی کشورهای دیگر استفاده گردد، بعد از بحث و گفتگو به نتیجه برسند و سپس در این مورد اقدام کنند.
وی اضافه کرد: بازسازی اخیر کار خوبی است، اما ایراداتی دارد که دوستان به آن اشاره نمودند و انشاء الله اصلاح گردد. البته باید دوستانی را که در این مورد قدم بر می دارند تشویق کنیم؛ زیرا کار سختی است، نه به لحاظ فیزیک کاری، بلکه به لحاظ بازتاب های داخلی و خارجی. دوستان را تشویق کنیم تا نظرات خود را مطرح کنند، البته قبل از دست زدن به هر کاری به جمع آوری نظرات بپردازند و از حاصل آن استفاده کنند.
حشمت الله انتخابی، به عنوان یکی از دوستداران شهر تاریخی اصفهان گفت: من تصور می کنم که بازسازی باید در برداشت اولیه و مطالعات کاملاً کلی یک اثر دیده گردد، همان طور که گفتند مستند سازی گردد و رولوه آن را تهیه کنند، اما در هنگام اجرا باید مرحله به مرحله کار گردد؛ یعنی به جای این که یک دفعه با بیل مکانیکی یا لودر بخواهند بستر را بردارند و سنگ های آن را جابه جا کنند، در پی سنگ هایی باشند که شاید بیش تر از این غلتیده و خیلی پایین تر از دهانه پل نهاده شده باشند؛ ممکن است برخی از سنگ های پل خواجو، براثر سیل تا پانصدمتر پایین تر هم رفته باشد. این که شما می فرمایید: ما اندکی پایین تر از حوضچه ی آرامش قبلی را آنالیز کردیم. من معتقدم که شما باید آن سنگ ها را قطعه، قطعه وارسی کنید، نباید این ها را با بیل مکانیکی جابه جا کرد.
باز در همین سنگ شکسته هایی که این پایین ریخته اید، من در یک تکه سنگ گوشه هایی از خط صحیفه ی جوهری مشاهده کردم. عکس های آن موجود است. من فکر می کنم این سنگی نیست که ما بخواهیم برای پر کردن یک سطح ازآن استفاده کنیم.
به هر کدام ازاین سنگ هایی که نشانه یا نوشته ای دارد، باید به عنوان یک سنگ قیمتی و ارزشمند نگاه کرد. ازاین که به عنوان توده ای از مصالح به این ها نگاه گردد، واقعاً نگرانم. دوستان اظهار می دارند که سنگ ها شماره گذاری شده بود، کاش این طور باشد، به نظر من در مورد پله ها، کار باید مرحله به مرحله انجام می شد، زیرا شما اطلاعات محدودی در سنگ تراشی داشتید، قبول دارم که فرصت کمی داشتید، اما باید هنگام جایگزینی سنگ ها با دقت و یکی یکی عمل می کردید.
وی اضافه کرد: اصفهانی ها خیلی دل سوز آثار تاریخی شهرشان هستند. عکس هایی دارم از چهره ی نگران مردمی که بالای پل ایستاده اند و به کارهایی که این پایین انجام می گردد، نگاه می نماید. مردم نگران می شوند که با این عروس معماری ایران چه کار می کنند. اصلاً مردم، از به کار بردن لفظ نوسازی به جای بازسازی می ترسند. شاید دیده باشید گاهی عروس را طوری آرایش می نماید که با آن عروسی که شما می شناختید، خیلی فرق می نماید. نگرانم که روزی فرا رسد که دیگر سنگ های پل خواجو را نشناسیم. همان طور که گفته شد، در بازسازی سال های 1317 یا 1313 برخی از آن سنگ هایی که در پل ها کار شده، سنگ قبرهای ما قبل صفوی است، یعنی ضخامت این سنگ ها بیش تر و طول آن ها شاید تا 2 متر باشد، پهنای آن ها نیز از سنگ های صفویه کم تر است. در ردیف اول و دوم پله های جنوبی، سنگ های با ارزشی می بینیم که روی این سنگ ها، نقش دهان و چشم و حوضچه های آبی، هنوزوجود دارد و این ها سنت های ماقبل صفوی را نشان می دهند؛ این ها وصله های زیبای این پل بودند، همه را با هم، پایین پل ریختند و به جای آن سنگ نو گذاشتند.
مهندس منتظر، رییس اسبق سازمان میراث فرهنگی استان، در ادامه ی این میزگرد نظرات خود را در قالب چند سوال بیان کرد و گفت: اولین سوال من در مورد تابلویی است که در محل پل خواجو نصب شده و نشان می دهد مجری طرح، سازمان بهسازی و نوسازی و کارفرما میراث فرهنگی است. بازسازی اثری که جزء میراث فرهنگی است، چرا باید به وسیله سازمان بهسازی و نوسازی انجام گردد؟
به یاد دارم زمانی که آقای ملک مدنی شهردار اصفهان بودند، برای بازسازی تالارتیموری، چنین تابلویی نصب شده بود. اولین تابلویی بود که کارفرما، میراث فرهنگی و پیمان کار یا مجری، شهرداری اصفهان بود. آن روز بهانه این بود که تالار تیموری متعلق به شهرداری است و چون شهرداری بودجه خرج می نماید، پس اجرای این کار را نیز باید خودش بر عهده گیرد. در آن موقع هم، کلیه ی کارشناسان میراث، در سطح کارشناسی ارشد، دکتری و استادیار بودند. خلاصه، بحث تا زمان روی کار آمدن بنده، به عنوان مسوؤل میراث فرهنگی، ادامه داشت و زمانی که من این مسئولیت را پذیرفتم، تابلوها برداشته شد. در دقیقه ی نود قرار شد ما با آقای جمشیدی (شهردار وقت منطقه)، به صورت مشترک، بازسازی رامپ جنوبی پل خواجو را بر عهده بگیریم. من از ایشان خواستم به عنوان شهرداری، بودجه صرف کنند، اما کارهای کارشناسی و تخصصی را به عهده ی ما که میراث فرهنگی هستیم و مسوؤلیت داریم، بگذارند و ایشان قبول کردند. آقای دکتر جبل عاملی خاطرشان هست که این پل با مشارکت دکتر شیرازی، دکتر جبل عاملی، آقای جمشیدی و بنده بازسازی شد. آقای جمشیدی ضمن تأمین منابع اقتصادی، فقط نخاله هایی را که ما از پل جمع می کردیم، با ماشین شهرداری بیرون می بردند، که کمک بزرگی برای پیش برد کار بود. حال که نگاه می کنیم، همه مردم و هم مسئولان ازآن کار راضی بودند.
در مورد بازسازی اخیر نوظهورتر این است که بودجه این کار را خود میراث فرهنگی پرداخت نموده است. به نظر من یکی از اساسی ترین موضوعاتی که نظام مهندسی باید آنالیز کند، این که چرا کارفرما، میراث فرهنگی و مجری سازمان نوسازی و بهسازی با بودجه ی میراث فرهنگی است؟ این همه کارشناس جوان دارد چرا جذب نمی نماید؟ حتی اگر هزینه ی این کار امانی باشد، باز هم باید کار در چهارچوب میراث فرهنگجی و کارشناسان این سازمان انجام می شد.
من تصور می کنم باید یک اتاق اطلاعات هم داشته باشیم تا پاسخ گوی دوستان و کارشناسان باشد، ظاهراً هر دفعه یک نفر در مورد کار اطلاعات متفاوت از دیگری می دهد. در مصاحبه ها گفته شد که پنج پیمان کار مختلف، برای پنج پله به کار گرفته اند؛ یعنی نوع مسابقه در بازسازی پل خواجو، به بهانه ی باز شدن آب. طبق اطلاعات ما آب در مهرماه باز می گردد. دومین بهانه، برگشت بودجه در تیرماه، من فکر می کنم علت تعجیل دوستان بیش تر این بوده است تا باز شدن آب، زیرا مثلاً بازسازی پله ها هیچ ربطی به آب ندارد.
وی با اشاره به بخشی از بازسازی پل خواجو، جهت ایجاد حوضچه ی آرامش گفت: ایجاد حوضچه ی آرامش دخالت در معماری پل محسوب می گردد از حرکت طبیعی آب و اکسیژن جلوگیری می نماید که تأثیرمنفی روی زیست بوم محیط دارد. پس این جا حوضچه ی آرامش مسئله ای نداشته؛ به خصوص که در طول تاریخ حوضچه ی آرامش، مخزن بسکمک از سنگ های تخریب شده، بوده است؛ یعنی بسکمک از سنگ های آن، سنگ های ساسانی، سنگ های نهصد ساله، هفتصد ساله و چهارصد ساله ی صفویه و بعد از آن است. حتی وقتی پل تخریب شده، سنگ ها در این جا زیر آب جمع شده اند.
نکته ی دیگر این که در مصاحبه ها گفته شده که یک مخزن سنگ در مقابل پل کشف نموده اند، کشفی وجود نداشت. این سنگ ها در طول تاریخ در اثر آب شکستگی دراین محل جمع شده اند. ما حق نداریم که با بولدوزر روی آن حرکت کنیم و آن ها را خرد کنیم. این نحوه ی برخورد با سنگ هایی که برخی از آنها مربوط به دوره دیلمیان می گردد، درست نیست. من عکس هایی تهیه نموده ام که نشان می دهد گوشه های سنگ و خط نوشته ها به صورت کامل از بین رفته گاه تراش سنگ تا کنار علامتی که صفویه روی سنگ گذاشته، پیش آمده؛ با وجود این که، این علامت ها معمولاً در وسط سنگ قرار گرفته است، علامت را از بین برده اند؛ سنگ تاریخی اگر تخریب هم گردد باید آن را بازسازی کرد. اگر نمی توانستند سنگ های پل خواجو را برای آزمایش و بازسازی به آزمایشگاه ببرند، حداقل این کار را در محل انجام می دادند. تکه های فرسوده را به هم می چسباندند، برخی از این سنگ ها، موزه ای است، باید دقیقاً شناسایی و برنامه ریزی جداگانه ای برای آن ها گردد.
مهندس منتظراضافه کرد: موضوع مهم دیگر در این جا نیروی انسانی است، من تصور می کنم، همه ی نیروی انسانی کارآمد و با سابقه در این کار حذف شده اند. اگر قصد جوان گرایی داشته اند، بهتر بود به علت اهمیت و حساسیت کار، در کنار این جوانان از استادکارهای بازنشسته، استفاده می کردند. به سازمان نظام مهندسی هم پیشنهاد می کنم یک گروه تخصصی بازسازی تشکیل دهد، زیرا ظاهراً سازمان، بازسازی را در خط معماری، ساختمان، نقشه برداری و حتی رشته های دیگر به رسمیت نمی شناسد.
دکتر سپنتا، روزنامه نگار و پژوهش گر میراث فرهنگی نیر درادامه ی میزگرد گفت: پرسشی که تا به امروز پاسخ داده نشده این که چرا خود سازمان میراث فرهنگی با وجود کارشناسان متعددی که دراختیار دارد، کار اجرای پروژه های ترمیمی را بر عهده نمی گیرد و کار را به شهرداری واگذار می نماید؟ دومین نکته این است که چرا با وجود همه ی این اعتراض هایی که طی این مدت شده، کتیبه های تاریخی هنوز در بستر رودخانه رها شده و جمع آوری نمی شوند؟
دکتر سپنتا در بخش دیگری از سخنان خود به کارگاه فنی این پروژه اشاره نمود و گفت: متأسفانه کارگاهی که برای ساماندهی این پروژه پیش بینی شده، چرا خودش سامانی ندارد. افراد با لباس های متفاوت دراین کارگاه به سر می برند؛ چند گونی روی داربست ها بسته شده است و هیچ نظم و ترتیبی که باعث ایجاد امنیت روانی برای مردم گردد در این مکان حکم فرما نیست و مردم حس می کنند، این کار به دست عده ای غیر متخصص اجرا می گردد. بهتر است در آن تابلوی نصب شده یا تابلویی جداگانه، شناسنامه ای از مسئولان، سرپرستان، کارشناسان و استادکاران این پروژه ارائه دهند و کلیه ی دست اندرکاران از لباس های هم شکل استفاده کنند. اگرامکان دارد به شکل اصولی اطراف این فضا را محصور کنند. نکته ی دیگر این که اگر واقعاً فرایند کار، یک فرایند منطقی و علمی بود، چرا از اطلاع رسانی دقیق امتناع ورزیدند؟ چرا کارشناسان میراث فرهنگی از مصاحبه با رسانه ها منع شدند؟ چرا هر وقت ما به آن ها مراجعه کردیم، گفت: ما اجازه نداریم در این مورد اظهار نظر کنیم؟ در صورتی که اگر کارها درست و منطقی انجام می شد. از خبرنگاران استقبال هم می کردند. حال ممکن است هر خبرنگاری از زاویه ی دید خود، به موضوع نگاه کند، قرار نیست همه کار را تأیید کنند. دوستان می توانستند با برگزاری یک ن شست خبری، اطلاعاتی از فرایند کار در اختیار همه قرار دهند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: از نگاه من به عنوان یک ناظر، فرایند بازسازی پل به دو قسمت تقسیم شد، یکی قبل از اعتراضات و دیگری بعد ازآن، واقعاً قبل از اعتراضات، کار فرایندی شتاب زده داشت، کلیه ی سنگ های پله ها جمع آوری و به پایین پل انتقال داده شد تا بعدها ترمیم شوند؛ ولی بعد از اعتراضات که در حال حاضر شاهد آنیم، سنگ ها شماره گذاری شدند، به ترتیب شماره ی پله ها، یکی یکی به بالا انتقال داده می شوند.
دکتر حجازی، استاد دانشگاه هنراصفهان: توجه داشته باشید که هدف ما از تشکیل این جلسه رسیدن به یک نقطه ی عطف است تا اگر کار ایرادی دارد رفع کنیم وکار را ادامه دهیم. در مورد پیشنهاد تشکیل گروه تخصصی بازسازی به نظر من بهتر است که این گروه، مستقل از هر گروه دیگری تشکیل گردد. من در سال 85 که عضو کمیته ی آموزش بودم، پیشنهاد تشکیل چنین کمیته ای را با جزئیات کامل به معماران دادم.
از بهانه های دوستان برای تعجیل در اجرای پروژه، جاری شدن آب در بستر زاینده رود است، طبق اظهارات مهندس شیشه فروش این کار در مهرماه انجام می گیرد، با تعامل ساده ای این مسأله قابل حل بود. موضوع حوضچه ی آرامش موضوعی عمرانی یا هیدرولیکی نیست؛ کاری که مهندسان مشاور این پروژه انجام داده اند، باید در مراحل آخر اجرا می شد. زمانی که من مشاور سازمان نوسازی و بهسازی بودم، شما از افرادی بودید که نسبت به دخالت مهندسان عمران در بازسازی پل خواجو اعتراض داشتید. اطلاع دارید که در بازسازی آن موقع، از سیمان استفاده شد، همین کار مسائل فراوانی ایجاد کرد. آیا ملاتی که شما در این دوره به کار بردید، سیمانی است؟ ما در حال آزمایش ملات قبلی هستیم، نسبت ها را باید کاملاً رعایت کرد. البته این کار ساده ای نیست؛ خود من همراه زنده یاد شیرازی، بعد از زلزله ی بم، بازسازی حجره ی کوچکی از ارگ بم را برعهده گرفتیم. چند روز که همه سرگردان بودیم که این حجره را چگونه باید بازسازی کرد. شخصی مثل دکتر شیرازی در این مورد مستأصل بود. بعد از چهار یا پنج سال، هفته ی پیش، جلسه ای در تهران برگزار گردید و با همکاران به نتایج شگرفی رسیدیم. انتظار نداریم که در کارهایی مثل بازسازی، یک روزه به جواب رسید و دوستان کار بسیار مفید و شجاعانه ای انجام دادند، من هنوز نمی توانم در مورد آن خشتی که پنج سال با تمام متخصصان روی آن کار کردیم، نظر نهایی بدهم. ضمناً مطمئنم، اگر یک گروه ایتالیایی بازسازی پل خواجو را بر عهده گیرد، قطعاً کم تر از دو سال نمی تواند کار را انتها دهد.
دکتر حجازی درادامه گفت: نکته ی دیگر این که طبق اطلاعات ما طرح در شورای عالی سازمان میراث فرهنگی تصویب نشده است، در این صورت چگونه این کار می توانست مورد تصویب و تأیید سازمان قرار گیرد؟ همان طور که آقای دکتر منتظر اشاره نمودند، باید حد ومرز تخصص و مجری بودن را بین سازمان میراث و سازمان نوسازی و بهسازی معین کنیم. برخی دوستان فقط تخصص عمران دارند و هیچ آشنایی با کار بازسازی ندارند. انشاء الله بنده و همکاران، با هدف پشتیبانی از دوستان در خدمت طرح خواهیم بود تا اشکالات رفع گرددو طرح در راستا درست ادامه یابد.
مهندس علیرضا خواجویی، کارشناس میراث فرهنگی در ادامه ی این جلسه گفت: من مسئول مستقیم سازمان در مورد بازسازی پل خواجو نیستم و اصلاً از این موضوع اطلاع نداشتم. صحبت های اساتید را شنیدیم؛ آری شهر تاریخی در حال تخریب است؛ چهارباغ را خراب می کنند و به زودی چیزی از آن باقی نخواهد ماند؛ برای کارخانه ی دخانیات تصمیم نوی گرفته اند؛ بلند مرتبه سازی های اطراف زاینده رود ادامه دارد؛ به بهانه ی احیای میدان عتیق، قصد داریم دو طبقه پاساژ زیرآن احداث کنیم؛ حمام خسرو آغا را خراب می کنیم؛ نمی دانم منشاء این همه آشفتگی کجاست؟ رودخانه که خشکید، ساختمان هایش به تدریج غیر مسکونی می گردد؛ می گویند همه افسرده شده اند، بله، همه افسرده اند. اصفهان است و زاینده رودش. اصفهان است و پل های تاریخی اش. چقدر مردم برای حفظ آن ها کوشش کردند؛ زمانی آقای بهشتیان جلوی پل می خوابد تا تانک های ارتش برای رژه از روی پل عبور نکنند، اما هم اکنون برای ایجاد کردن رمپ های جنوبی، بیل مکانیکی تا ورودی پل پیش می آید تا مردم حساسیت نشان دادند و مسئولان مجبور شدند از این کار خودداری کنند؛ درمورد رامپ شاقتصادی نیز همین کار اجرا شده بود ولی به علت برگزاری کنفرانس اپک در اصفهان کار کمی بهتر انجام شد؛ فکر می کنم از ارزش های میراث فرهنگی کشورمان مطلع نیستیم وگرنه آنتن های مخابراتی را دقیقاً وسط شاه دژ قرار نمی دادیم و روی حصار دومش، آن تله کابین های دست دوم را نصب نمی کردیم تا هم اثر را خراب کنیم و هم مردم را سه ساعت بالای آن جا نگه داریم.
مهندس خواجویی، در بخش دیگری از بیانات خود گفت: به نظر من میراث فرهنگی یا هر سازمانی که به جای میراث تصمیم می گیرد، باید پاسخ گو باشد. دوستان صحبت هایی در مورد آسیب شناسی پل خواجو کردند، چه چیز را شناسایی کردید؟ کدام یک از امکانات نو را برای آسیب شناسی به کار گرفتید؟ آیا واقعاً این پل ارزش شناسایی دقیق را نداشت؟ نه تنها با امکانات نو بلکه ازامکانات سنتی هم استفاده نکردیم. این کار بسیار غیرکارشناسی و عجولانه انجام گرفت؛ همان طور که گفته شد، 200 میلیون تومان بودجه به میراث اختصاص داده شد، زمان معینی هم برای مصرف آن، معین کردند، حال به هر شکلی، البته فقط این مورد نیست، در موارد دیگری نیز به همین صورت عمل می گردد. این به علت توجه نکردن ما به میراث فرهنگی است. چرا نباید شرایط پژوهش و کار علمی و درست را برای میراث فرهنگی کنیم؟
دکتر مریم قاسمی نیز در بخش دیگری از این میزگرد تخصصی گفت: متأسفانه سازمان میراث فرهنگی در انجام پروژه های بازسازیی برای پیش گیری از آسیب های احتاقتصادی ناشی از حوادث غیر مترقبه، مثل زلزله پیش بینی لازم را انجام نمی دهد و صرفاً به بازسازی ظاهری می پردازد و این سؤال مطرح است که آیا برنامه ای داریم که آثار تاریخ به سرنوشت ارگ بم دچار نشوند؟
مهندس غلامحسین عسکری، رییس سازمان نظام مهندسی، درگوشه ای از بیانات خود، ضمن تأیید پیشنهاد ایجاد گروه تخصصی بازسازی گفت: ما دراین زمینه ها فعال هستیم، از شما هم دعوت می کنیم، ما را دراین زمینه کمک کنید. الان در بخش عمران، بدون هیچ محدودیتی 9 زیرگروه داریم، گروه تخصصی معماری هم تشکیل دادیم، که یکی از زیر گروه های آن می تواند بازسازی به شرطی که متخصصان امر خودشان پیش قدم شوند.
وی اضافه کرد: درسال های اخیر نسبت به بازسازی آثار تاریخی حساسیت هایی به وجود آمده است و به تبع آن نقدهای نیز بیان می گردد و کسانی که شجاعت حضور دراین صحنه ها را دارند، حال باید انتقاد پذیر باشند، تا این نقدها باعث بهبود و اصلاح روش آن ها گردد. البته فرایند نقدها نیز باید در جهت ارتقای امور باشد.
آقای مهدی رازانی، کارشناس بازسازی هم در مورد شرایط پل خواجو تأکید نمود: برخی از این اقدامات قابل جبران است، یعنی همین سنگ هایی را که با سنگ های قدیمی عوض شده اند (یا درظاهر این چنین به نظر می آید)، جابه جا کنند و سنگ های قدیمی به جای آن قرار دهند که حداقل ظاهر بنا حفظ گردد. ضمناً من خدمت دوستان همکار و دوستان جوان با ذوق عرض کنم که آن چه باعث نگرانی اذهان عمومی شد، شتاب اولیه ی شما در انجام این کار بود. این تجربه را از پیران این جلسه بپذیرید که قدم گذاشتن در زمینه های بازسازی احتیاج به حوصله دارد.
وی اضافه کرد: در بازدیدی که من از پروژه داشتم، مشاهده کردم برخی سنگ های بازسازیی دارای رگه های پوکی هستند و این امر باعث نفوذ بیش ترآب در آن ها می گردد. امکان دارد بعد از باز شدن آب، جذب آب در پوکی ها و تخلخل های ناهمگون در طی فصل سرما سنگ ها را دچار مشکل یخ زدگی که ناشی از افزایش و تغییرحجم آب در هنگام یخ زدن است، گرداند. عمل یخ زدگی عامل مهمی برای تخریب و فرسودگی است. توجه به نکاتی از قبیل درجه تخلخل سنگ ها و میزان نفوذپذیری آنها در مقابل آب و محل قرار گیری آنها در سازه اهمیت دارد.
در بخش انتهای میزگرد مهندس حیدری، مدرس دانشگاه و مشاور سازمان میراث فرهنگی استان، در مقام پاسخ به نقدها و نظرات مطرح شده گفت: با وجود این که من جز گروه مجری نیستم، فقط به چند نکته اشاره می کنم، اول این که املای نانوشته غلط ندارد، اگر مسئولیت ادامه ی این کار بر عهده ی دوستان قرار گیرد، باز هم می توان ایراداتی گرفت. چرا؟ چون گاه نارسایی در کار براثر کمبود دانش علمی است و گاه به علت اطاعت نکردن عوامل اجرایی، مثل کارگر، بنا و ... نکته ی دوم، این است که آیا بازسازی های گذشته که دوستان به آن پرداختند، ایرادی نداشته است؟ دوستان فقط سیر تاریخی این کارها را نشان دادند، البته صراحتاً به کارهای دکتر شیرازی ایراداتی گرفته شد، درجایی که با امکانات اقتصادی و توانمندی های آن موقع، واقعاً کار بزرگی انجام داده اند. در مورد بازسازی هم همان طور که دوستان تلویحاً اشاره نمودند، نظر قطعی وجود ندارد؛ نمی توان بازسازیی را مورد تأیید همه ی دوران بدانیم، زیرا هر چند سال یک بار، شیوه ها تغییر می نماید. حتی درهمین زمان نگرش ها فرق دارد؛ اگر همین جلسه را در تهران یا شیراز برگزار کنیم، به نتایج دیگری می رسیم.
نکته ی سوم در مورد رولوه ی پل است، همان طور که می دانید از این پل رولوه های متعددی تهیه نموده اند، از سیاحان تا نیروهای متخصص، بد نیست بدانید که بنده هم به اتفاق دوست عزیزم، آقای مهندس ملک احمدی، زیرنظرآقای دکتر شیرازی (با آن حساسیتی که ایشان داشتند)، در طی ده ماه توانستیم از این پل یک رولوه تهیه کنیم، پس رولوه ها مختلف است.
نکته ی چهارم در مورد سنگ قبرهایی است که از زیر خاک پیدا شد، تا آن جایی که من اطلاع دارم، تعدادی به دفتر فرهنگی تخت فولاد و تعدادی به باغ موزه ی چهلستون انتقال داده شد. نکته ی پنجم در مورد حذف نیروهای با سابقه؛ که ایراد به جا و صحیحی است، منتهی دراین مورد مدیران میراث فرهنگی باید پاسخ گو باشند نه مجریان.
وی در مورد تثبیت حوضچه ی آرامش گفت: درست است که حوضچه ی آرامش باعث کم شدن سرعت آب و توقف بیش از حد آن، در این محوطه باعث رشد جلبک های سبز و ایجاد چشم انداز ای زشت در آن می گردد و به گفته ی دوستان زیست بوم طبیعی را به هم می زند، اما پرش هیدرولیکی و انرژی آزاد شده ی آن باعث حفره ای درپایین دست آن شده بود. حفره ای که عمق آن به میزان ای است که یک انسان می تواند به شکل نشسته در آن جای گیرد.
در نتیجه ما برای جلوگیری از این پدیده، تصمیم گرفتیم حوضچه ی آرامش را تثبیت کنیم. به همین علت سازمان نوسازی و سازمان میراث فرهنگی از مهندسان مشاور زایندآب (از شرکت های مطرح در زمینه ی سد سازی سیستم های انتقال آب و طراحی دریچه های آرامش و غیره)، دعوت کردند تا در این زمینه به نتیجه برسند، آن ها نیز تثیت حوضچه ی آرامش را راهکار مسأله دانستند.
مهندس حیدری در انتها سخنان خود، ضمن تأیید پیشنهاد تشکیل گروه تخصصی بازسازی گفت. از بزرگ ترین دست آوردهای این جلسه همین پیشنهاد بود. بازسازی، یک رشته ی میان رشته ای است؛ بنده با رشته ی سازه وارد شدم، جناب آقای مهندس ملک احمدی با رشته ی معماری و دوستان دیگر از رشته ی بازسازی. حال اگر ما در دنیای شغلی مان بخواهیم کار بازسازی بکنیم، بنده مهر پروانه ی عمرانم را می زنم، جناب مهندس هم مهر پروانه ی معماری شان را می زنند. متأسفانه حساسیتی که برای نظارت، محاسبه و غیره وجود دارد، در مورد خود بازسازی وجود ندارد. کسی نمی پرسد که براین بازسازی کدام بازسازی گر مهر تأیید زد و این موضوعی است که جناب آقای مهندس عسکری باید در سطح کلان، در سطح کشور، پی گیری کنند و راستا نوی برایمان باز گردد. پروانه ی بازسازی، مهر بازسازی گر برای کار معین کنند.
موضوعی را به عنوان انتها صحبتم عرض کنم، من در بندرعباس دوستی دارم که نه روزنامه نگار است، نه نویسنده و نه مهندس ساختمان، نه مهندس معمار، او یک دامپزشک است. این قضایا را در روزنامه و غیره خوانده بود، مخصوصاً از بندرعباس به اصفهان آمده بود که ببیند برای پل خواجو چه اتفاقی افتاده است؛ در عشق مراتبی هست؛ جناب مرحوم بهشتی جلوی ردیف تانک می خوابد؛ یکی از این وقت شب این جا می نشیند؛ یکی از بندرعباس به این جا می آید تا ببیند چه خبراست؛ حال فکر می کنم، من آدمی نیستم که جلوی تانک بخوابم اما به هر صورت عاشق پل هستم. منتهی همان دوستی که عرض کردم، وقتی قدم می زدیم و داشتیم پل را می دیدیم، سوالی از من پرسید: که آیا این دلسوختگانی که ناراحت شده اند، صحبت کردند، سنگ این جا را به سینه زدند، از قبل هم کاری نموده بودند که حساسیت را زیاد کنند؟ مثلاً در همین سایت ها، مقاله ای در مورد پل خواجو یا بازسازی آن بنویسند؟ گفتم: تا آن جا که من می دانم نه، شاید هم هست و من ندیدم. در همین جلسه، یکی از دوستان، گفتند که بعد ازاین که کاری اجرا می گردد، اعتراضات و نقدها آغاز می گردد. چه بهتراست که این نقدها را به عنوان توصیه عنوان کنیم. همین الان اگر آنالیز کنید، سی و سه پل و پل جویی مشکل دارند. چه بهتراست از این جلسات باز هم تشکیل دهیم، دراین مورد مقاله ها و نقدهای فنی، در سایت های مختلف بنویسیم تا مسئولان را حساس کنیم. عجولانه کار را به تیرماه، زمان برگشت بودجه، که نه فرصت مطالعه داشته باشیم، نه فرصت آزمایش، موکول نکنیم.
مهندس معطری، یکی دیگر از دست اندرکاران اجرایی، درادامه ی بخش پاسخ گویی گفت: من مواردی را یادداشت کردم که در موردشان توضیح می دهم. آقای مهندس منتظر تعدادی سؤال بیان کردند که یکی از آن ها را آقای مهندس حیدری پاسخ دادند. مطلب اول بحث تابلو، مجری و پیمان کار است که دراین مورد مدیران باید پاسخ گو باشند. موضوع بعدی این که چرا با کارشناسان مشورت نکردیم و پاسخ گوی برخی سؤالات نبودید، تنها نامه ای به امضای دکتر حجت به دست ما رسید که اظهار نگرانی نموده بودند، ما هم درپاسخ روال کار را توضیح دادیم و خواستیم اگر کارشناسی را می فرستند به ما اطلاع دهند تا در خدمتشان باشیم، متأسفانه آن نامه ها الان نزد من نیست. این تنها اقدامی بود که تا قبل از این، ما شاهد آن بودیم.
مطلب بعد اعتراض دوستان به تعویض سنگ های آسیب دیده و تراش دادن آن هاست. باید عرض کنم در حین کار با نمونه سنگ هایی برخورد می شد که بخشی از سنگ این قدر فرسودگی داشت که با یک جابه جایی از بین می رفت، حالا این سنگ را باید به صورت وصله ای بازسازی کرد یا بخش های کاملاً فرسوده را کنار گذاشت و از همان بخش به جای مانده، استفاده کرد. ما دقیقاً همین کار را نموده ایم، نه این که به عمد سنگ را تا این میزان بتراشیم تا به گوشه ای از سنگ برسیم. البته در این مورد نظرات فرق دارد، برخی معتقدند که باید برای سنگ بخش نوی را بگذاریم که به همان عرض، طول و ابعاد معین برسیم، یا این که از همان بخش به جای مانده ی سالم استفاده کنیم. من یک مطلب را توضیح دهیم، سنگ هایی هست که حدود 10 سال پیش عوض شده اند و میزان ی کنونی آن حتی از قبل هم کوچک تر بود (عکس ها و سندهایش موجود است)، ما این سنگ ها را عوض کردیم و به جای آن سنگ نو گذاشتیم. یعنی سنگ های چند سال پیش را عوض کردیم نه سنگ های اصلی را.
چرا آقایان بر عکس سؤال می کنند، ما دو استادکار داریم یکی سنگ تراش و دیگری سنگ وادار، دوستان از چه کسی سؤال نموده اند، برای این طرح مهندس ناظر با چهار کارشناس در دفتر مستقر هستند، همان طور که با عشق و علاقه سؤالات رهگذران را جواب می دادند، پاسخ گوی شما نیز بودند. من بارها، در جلسات مختلف توضیح داده ام که سنگ تراش، فقط سنگ را می تراشد، و این سنگ واداراست که آن را وا می دارد. ما از مرحله به مرحله ی کار گزارش روزانه داریم، از دستورات مدیر پروژه، مهندس ناظر، کارشناس بازسازی و همه ی کسانی که از پل بازدید کردند.
وی گفت: می گویند دور محوطه را حصار می کشیدند، من مخالفم! این کار باعث می شد برخی ها فکر کنند، چه اتفاقی دارد می افتد. دوستان گفتند که ما جواب خبرنگاران را نداده ایم، یک خبرنگار پیدا کنید که ما جوابش را نداده باشیم. حتی من ایستادم، در مورد سبک های معماری قبل از اسلام تا بعد از اسلام توضیح دادم. همه ی حضار، استاد من هستند و من افتخار می کنم که عمری درکنارشان بوده ام. آقای دکتر جبل عاملی، از تعصب من در این زمینه مطلعند، می دانند که من بیرون از سازمان، در بسکمک از زمینه ها از ایشان نظر خواهی کردم؛ از آقای مهندس خواجویی در مورد قلعه ی شاه دژ نظرخواستم؛ در مورد پل خواجو نیز می خواستم با آقای مهندس منتظر مشورت کنیم که متأسفانه ایشان افتخار ندادند.
وی ادامه داد: بعد ازاعتراضات رسانه ای، ما دو هفته کارگاه را تعطیل کردیم؛ با آقایان مهندس، از محل های مختلف عکس گرفتیم؛ همه ی این کارها را به صورت مستند، صورت جلسه کردیم؛ خودم شخصاً با آقای مهندس امینی تماس گرفتم و خواهش کردم ماشینی برای انتقال تعدادی سنگ به میراث فرهنگی دراختیار ما قرار دهند، تعدادی از این سنگها را به چهلستون تحویل دادیم.
در مورد پیمان کار، آقایان گفتند، ما از نیروهای خبره استفاده ننموده ایم، در جایی که ما از استادکارهای خبره ای که خود آقایان معرفی کردند، استفاده کردیم. برای این که سرعت کار را زیاد کنیم، تعداد نفرات استادکارمان را هم زیاد کردیم. بعد هم این که من به جرأت می گویم، حتی یک سنگ را خودم به شخصه روزی ده بار به استادکارها سفارش کردم که حتی یک تیشه روی آن نخورد. بله، برخی از سنگ ها از زیر تخریب شده بود، ما مجبور بودیم این ها را لقمه گذاری کنیم؛ صاف کردیم و درست کردیم. برخی از استادکارهایی که زیر دست استادکارهای مجرب بودند متأسفانه از دستورات سرپیچی می کردند.
وی در مورد استفاده از بیل مکانیکی گفت: بیل مکانیکی، هیچ گونه آسیب و صدمه ای به بستر پل وارد نکرد، همه ی صدمات از قبل بود، حتی 17 تخته سنگ در بستر گم شده که اگر بیل مسئله ای برای بستر به وجود آورده، سنگ های آن را چه نموده است؟ سنگ ها اصلاً جزو آسیب شناسی بودند. ما فقط 17 سنگ با 60 سانتی متر پهنا، 20 سانتی متر ضخامت و 2 متر طول، به جای 17 سنگ گم شده، درخواست داده ایم و کار گذاشتیم.
در مورد ملات باید گفت: ما سعی کردیم از مصالحی استفاده کنیم که آسیب های وارده را جبران کند. در مورد ملات مورد استفاده نیز ما از 4 سال پیش این را آزمایش کردیم، نسبت آن سه تا شش شیرآهک با یک سیمان و 9 ماسه سیمان بوده است. من خودم در پی مطلعی از آخرین روش های بازسازیم.
در انتها این میزگرد تخصصی، دکتر عباس صنیع زاده، سردبیر ماهنامه ی دانش نما، به عنوان جمع بندی جلسه گفت: واقعیت این است که ما در سازمان نظام مهندسی و مجله ی دانش نما رسالتی بر عهده داریم، به همین علت دراین نوع امور دخالت نموده، به جمع آوری نظرات کارشناسی می پردازیم و قضاوت را به عهده ی خوانندگان مجله می گذاریم.
اولین موضوع این است که هیچ کس در اصل بازسازی تردیدی نداشت و همه معتقد هستیم که برای تطویل عمر بناهای تاریخی، بازسازی، اصل ضروری است. نکته ی دیگر که هم بر آن اتفاق نظر داشتیم این که به علت مسائل بعدی که ورود به این عرصه در پی خواهد داشت، شجاعت این کار، قابل قدردانی است و باید برآن ارج نهیم. از مجموعه ی اتفاقاتی که افتاده، اشکالاتی به توضیح زیربه نظر جمع رسید:
* کار بسیاربا عجله و شتاب زده آغاز شد و این کار، برای بازسازی یک بنای تاریخی صحیح نبود. ما می توانستیم این دویست میلیون تومان را با تنظیم صورت جلسه ای در استانداری، حفظ کنیم و با طمأنینه وارد اینکار شویم. در هر صورت همه می پذیرفتند که بازسازی یک پل تاریخی، با یک بنای معمولی فرق می نماید. من شخصاً به علت کار مدیریتی که بر عهده دارم، خبر دارم که چنین صورت جلسه ای برای کارهای دیگر در استان ما امضا شده و پول محفوظ مانده است. بنابراین در این مورد نیز این کار امکان پذیر بود.
* ظاهراً قبل از آغاز عملیات اجرایی، دو کار مقدماتی، یعنی شناسایی وآسیب شناسی با فرصت و دقت کافی لازم انجام نشده است و لازم بود که قبل از اجرای این کار، به این دو اصل مهم اهمیت بیش تری داده می شد.
* لازم بود، طرح بازسازیی این بنای مهم، در یک مرجع رسمی مطرح می شد و در همان مرجع مثل شورای فنی میراث فرهنگی در تهران یا اصفهان به تصویب می رسید. به جای این که در محل پل و در حین اجرا، تصمیم بگیریم یا امروز جزئیات را عوض کنیم، شایسته تر بود که در این مورد طرح مصوبی وجود می داشت.
* در اجرای کار ظاهراً از توان و مشاوره ی کارشناسان مجرب، با تجربه ی ملی و دنیای استفاده نشده است. بهتر بود که همراه شهامت جوانی، از تجربه ی پیشکسوتان هم استفاده می کردیم و به نظر می رسد، اگر ما از توان های خوبی که در مورد این نوع کار داریم و چهره های ارزنده ای که در شهر و کشورمان حضور دارند، به عنوان مشاور استفاده می کردیم، برای تقویت کار و دفاع از پروژه بهتر بود.
* ظاهراً کارگاه بازسازیی از ترتیبات و استانداردهای لازم برخوردار نبوده است و بهتر بود کارگاه بازسازی یک اثر دنیای، مرتب تر، منضبط تر و دارای استانداردهای دنیای می بود.
* متأسفانه از اطلاع رانی دقیق و شفاف به هر علتی پرهیز شده و کار از شفافیت لازم برخوردار نبوده است چه بهتر بود که قبل از این که کار را رسانه ای کنند، خودمان از همان ابتدا کار را رسانه ای می کردیم، به مردم ایران و دنیا اعلام می کردیم که ما وارد این عرصه ی مهم شده ایم و با شهامت هم دفاع می کردیم.
* شاید تأکید بر نوسازیدر این پروژه باعث شد تا دوستان را به این نتیجه برساند که این کار حتی درحداقلی هم که اجرا شده، بهتر بود انجام نمی شد.
* اگر این کار به جای روال معمولی کارفرما و پیمان کار با آن تابلوی خاص، فرایند منطقی تری را زیر نظر میراث فرهنگی، با حضور کارشناسان با تجربه و با توان نیروهای جوان و مستعد انجام می شد، برای این کار زیبنده تر بود. در هر صورت این چند مورد، اشکالاتی بود که در خلال جلسه به آن اشاره شد.
و اما چند پیشنهاد برای ادامه ی پروژه، یکی این که در ادامه ی کار حتماً از خدمات مشاوره ای کارشناسان ارشد و ورزیده در سطح ملی و استان استفاده کنیم؛ کار را با طمأنینه ی بیش تری انجام دهیم؛ کارگاه را منضبط تر و بهتر کنیم؛ بهتراطلاع رسانی کنیم؛ اشکالاتی را که احیاناً در مرحله ی اول ایجاد شده و قابل برگشت است، اصلاحشان کنیم؛ اصل را بر استفاده از مصالح موجود قرار دهیم به جای این که از سنگ های نو و یا از مصالح نو استفاده کنیم.
در انتها این میزگرد مهندس عسکری ضمن تشکر از همه ی حضار برای شرکت در این جلسه و مفید ارزیابی کردن همه ی بحث ها گفت: من از دوستان میراث فرهنگی خواهش می کنم، پیغام ما را به مدیران برسانند. ضروری است که ما برای اثبات برخی از صحبت هایمان، سر پروژه هم حاضر شویم، بازدیدی از محل داشته باشیم، مسأله را آنالیز کنیم و کاری کنیم که دوستان بتوانند به کارشان ادامه دهند، منتهی زیر نظراستادان مجرب تر و آشنا به رمز و رموز تعمیرات و بازسازی آثار باستانی، تا اثر از بین نرود. بحث جاگذاری سنگ و نوع ملات را تا جایی ادامه ندهیم که اصل اثراز بین برود، بهتر است کاری انجام دهیم که کم توجهی هایی را که نسبت به آثار تاریخی روا داشته اند، جبران کنیم، اگر کسی املای غلطی نوشت، به او کمک کنیم تا کم تراشتباه داشته باشد.
بیانیه ی سازمان نظام مهندس ساختمان استان اصفهان در رابطه با فرایند بازسازی پل تاریخی خواجو
در پی آغاز عملیات بازسازی پل خواجو در اواخر تیرماه امسال و در پی اعتراض های شماری ازکارشناسان، رسانه ها و علاقه مندان میراث فرهنگی اصفهان به نحوه ی بازسازی، درتاریخ 26 مرداد ماه میزگردی تخصصی با موضوع آنالیز جزییات و جوانب عملیات بازسازی اخیر پل خواجو به همت و با ابتکار ماهنامه ی دانش نما، با حضور کارشناسانی از سازمان میراث فرهنگی استان و سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و صاحب نظران و پیشکسوتانی از اهل فن و دانشگاهیان به ریاست آقای مهندس عسکری، رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان در محل این سازمان برگزار گردید.در این نشست تخصصی که متخصصان و صاحبنظران نام آشنایی، همانند دکتر عبداله جبل عاملی، مهندس احمد منتظر، دکتر مریم قاسمی، مهندس تقی ملک احمدی، مهندس علیرضا خواجویی، حشمت الله انتخابی، دکتر شاهین سپنتا، محمد رحیم اخوت، مهندس مرتضی فرشته نژاد، مهندس مجید رضا نقیه و ... درآن حضورداشتند، تنی چند از دست اندرکاران اجراو نظارت پروژه ی بازسازی پل خواجو (مهندس حامد ایمان طلب، مهندس داریوش حیدری، مهندس آقاجانی، مهندس معطری) به تشریح جزئیات و مراحل بازسازی یاد شده پرداختند و درادامه، حاضران در نشست دغدغه ها، ابهامات و اعتراض های اجرا شده را به صورت مفصل طرح و آنالیز کردند.
در ادامه ی این میزگرد تخصصی موارد زیر به عنوان بیانیه اعلام شد:
1- بازسازی اصولی، مستمر و منطبق با مفاد کنوانسیون های دنیای در راستای حفظ و نگهداری از مواریث تاریخی و انتقال صحیح و سالم آن ها به نسل های آینده مورد تأکید قرار داشته و هرگونه کوشش نهادها و سازمان های ذیربط در این رابطه مورد تقدیر می باشد. هم چنین حضور فعال کارشناسان جوان در عرصه ی بازسازی بناهای تاریخی شهر اصفهان در کنار کارشناسان مجرب و با سابقه نیز به فال نیک گرفته می گردد.
2- در فرایند بازسازی پل تاریخی خواجو که طی چند ماه گذشته زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و به وسیله سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان صورت پدیرفته و هم اکنون نیز در دست انجام می باشد، اشکالاتی به توضیح زیر مشهود شده است:
الف) تعجیل بیش ازحد در انجام فعالیت های بازسازیی جهت جذب به موقع اعتبار ابلاغ شده.
ب) عدم به کارگیری فن شناسی مورد احتیاج در بازسازی این بنای تاریخی به وسیله دست اندرکاران اجرایی.
ج) عدم برخورداری پروژه از طرح بازسازیی مصوب مراجع ذی صلاح.
د) عدم استفاده از توان کارشناسان خبره و با تجربه در بازسازی پل تاریخی خواجو.
ه) عدم اطلاع رسانی دقیق، شفاف و به موقع مسئولان به افکار عمومی.
و) اصرار بیش از حد مسئولان اجرایی به نوسازی و استفاده از سنگ های نو به جای سنگ های قدیمی و اولیه.
ر) عدم برخورداری کارگاه بازسازیی از انضباط و استانداردهای لازم.
در انتها میزگرد تخصصی پیشنهاد نمود مسئولان اجرایی در ادامه ی عملیات بازسازی پل تاریخی خواجو به تذکرات فوق توجه داشته، حتی الامکان سعی کنند اشکالات و نواقص را درادامه ی کار رفع کنند.
منبع: نشریه دانش نما، شماره 176-178
منبع: راسخون