شرایط محله ای تاریخی در قزوین که اصالت خود را حفظ نموده است - مرجع مقالات

قرنطینه های سخت کرونایی تمام و مغازه ها بازگشایی شده اند؛ مردم برای خرید و به قول خودشان نفس کشیدن به خیابان آمده اند، در حوالی سه راه خیام قدم می زنم هیاهوی خیابان بقدری زیاد است که تصمیم می گیرم ازآنجا دور شوم؛ وارد محله قدیمی بلاغی می شوم، اینجا محله ای با پیشینه تاریخی1200 ساله یکی از کهن ترین محلات قزوین که درگذشته با نام محله پنبه ریسه معروف بود.

محله بلاغی از شرق دولتخانه صفوی شروع و تا آرامگاه حمدالله مستوفی و بقعه متبرکه امامزاده آمنه خاتون ادامه دارد، آثار تاریخی منحصربفردی همچون مسجد - مدرسه حیدریه اثر تاریخی متعلق به دوره سلجوقی، مسجد بلاغی، بقعه آمنه خاتون، آب انبارهای تاریخی، خانه شعاع السلطنه، گذر ساعتچی، خانه آقا نجفی، خانه آقازاده، خانه های ارامنه، خانه ارباب، خانه کسمایی میرمیران و تعدادی از خانه های پلاک به پلاک محله بلاغی؛ آثار تاریخی باارزش این محله هستند.

علاوه بر آثار تاریخی، محله بلاغی انسانهای بزرگی را در خود پرورش داده که در شکل گیری شهر قزوین نقش مهمی داشته است، بطوریکه بسیاری از بزرگان معاصر شهر قزوین همچون آقا سیدرحیم سیاه پوش، مدیر روزنامه نجات قزوین، شهید ابراهیم مقبل، شهید یدالله فتاحی موذن مسجد بلاغی، شهیدعلی شالی، شهید سید حسن موسوی، شهید فرخی، دکتر هوشیار، دکتر آقازاده، دکتر صفاری زاده، دکتر محمود سیاهپوش، دکتر ابوتراب سیاه پوش، دکترمحمد حکاک، دکتر نورالدین قاضی از این محل برخاسته اند.

بلاغی همچنان اصالت دارد

از محله بلاغی همیشه به عنوان محله ای که در برابر طرح های توسعه شهری ایستاده و همچنان اصالت خود را حفظ نموده یاد میشد و همه معتقد بودند که بافت تاریخی محله بلاغی بافتی ارزشمند است، از کنار ساختمان هایی که هنوز فرصت قد کشیدن پیدا ننموده اند و نفس می کشند گذر می کنم، خانه های قدیمی به زمینی برای ساخت وساز تبدیل شده اند، وجود ساختمان های چندطبقه، بافت تاریخی را به محله ای بی هویت تبدیل نموده است، برای از بین رفتن این همه تاریخ و هنر تأسف می خورم.

زمینی با وسعتی که نمی دانم چقدر است توجهم را به سوی خود جلب می نماید، زمین در نظر گرفته شده حدوداً 2 برابر ساختمانهای مجاورش است، عمقی گودبرداری شده که با حساب سرانگشتی حدوداً 7 متر است و با یک حساب سرانگشتی تصور می کنم که اینجا قرار است برجی حداقل با 7 طبقه، مجتمع تجاری و یا سالن ورزشی ساخته گردد، می دانم که طبق مصوبه شورای معماری و شهرسازی ساخت وساز بیشتر از 2 طبقه در این محله خلاف قانون است، همین که زمین بی سروصدا و بدون تابلو اطلاعاتی که سازنده و صاحب بنا را تعیین کند در حال گودبرداری است نشان می دهد که صاحب بنا پای خود را فراتر از قانون گذاشته است، یقین دارم هیچ مجوزی به او اجازه گودبرداری 2 طبقه زیرزمین در این محله را نمی دهد.

سراغ سازنده اش را می گیرم پسر کوچکی که اهالی آنجاست نام یکی از بزرگان شهر را می برد که مدتی است از جهان رفته است، می گوید اینجا به همسرش ارث رسیده و او خانه را می سازد. کمی آن طرف تر در جوار مسجد محل ساختمان 4 طبقه در حال ساخت توجهم را جلب می نماید ساختمانی که سازنده اش تعیین است، ساخت این ساختمان درست در مقابل مسجد تاریخی ثبت شده در فهرست ملی کشور، آن هم 4 طبقه آشکارا خلاف قانون است. محله بلاغی یکی از محله های تاریخی است که حفظ بافت تاریخی آن همیشه مورد تأکید بوده است.

اگرچه بیشتر ساکنان محله موافقند که ملک خود را بتوانند 3 یا 4 طبقه بسازند، بفروشند و بروند؛ اما شورای عالی معماری این اجازه را نمی دهد، با این حال چه می گردد که فردی بدون مجوز اقدام به ساخت وساز چندطبقه در این محله انجام می دهد؟

ساخت چندطبقه در این محله ممنوع است

اهمیت بافت های تاریخی بقدری بالاست که قرار بود رویکرد حفاظت محور در محله های تاریخی در مدیریت شهری و میراث فرهنگی موردتوجه قرار بگیرد، ضمن اینکه محله بلاغی واجد ارزشهای انسانی، تاریخی و اجتماعی زیادی است و از همین رو شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه ای را در قالب 12 بند در خصوص ساماندهی محله بلاغی به دستگاه های مرتبط با طرح شهید انصاری در استان اظهار داشت.

مدیریت شهری پیش از این نیز برای حفظ محله بلاغی همتی از خودش نشان نداده است، سال 96 مدیرکل میراث فرهنگی وقت ضمن تأکید بر اهمیت محله بلاغی بیان نمود که این گذر تاریخی از عالی قاپو تا مقبره حمدالله مستوفی به عنوان یک محله توریستی سنگفرش و احیا خواهد شد و بناهایی که به جهت اجرای این طرح خریداری و تخریب شدند با الگوی معماری سنتی قزوین بازسازی و به مراکز عرضه سوغات و پذیرایی تبدیل می شوند اما هم اکنون در سال 1400 نه تنها خبری از گذر نیست، بلکه مجوزهایی برای ساخت وساز چندین طبقه ارائه می گردد.

وفق مفاد بند 4 ـ 3 مصوبه مورخ 1394/4/22 شورای عالی شهرسازی و معماری در خصوص طرح جامع قزوین، تعداد طبقات در محدوده بافت تاریخی قزوین 2 و 3 طبقه روی زیرزمین است. (مطابق طرح مصوب محله بلاغی 2 طبقه) تعداد طبقات در پهنه های مسکونی و محورهای پیرامون محله، با رویکرد اجتناب از تغییرات اساسی در جمعیت محله (با توجه به کمبود سطوح خدماتی و ظرفیت تأسیسات شهری)، تاب آوری محله در هنگام بحران (با توجه به ویژگی های کالبدی محله) و رعایت ضوابط عمومی حفاظت از بافت های تاریخی و ضوابط حرایم آثار تاریخی بر روی نقشه تدقیق گردد. تعداد طبقات در پهنه های مسکونی حدبیشتر 2 طبقه روی زیرزمین و در خصوص محورهای پیرامون محله حدبیشتر 3 طبقه روی زیرزمین است.

همچنین صدور مجوزهای تخریب، بازسازی، نوسازی و خاتمه کار، منوط به اخذ مجوز استعلام از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، حال باید دید این ساختمان ها با مجوز چه کسی در حال بالا رفتن است؟ اگرچه می دانم ضابطه ساختمانی مورد تأکید مصوبه کمیسیون ماده پنج است که با الگوهای معماری در بافت های تاریخی و معماری بومی قزوین هماهنگ نیست.

سمیه مراقی، دبیر انجمن دوستداران یادمان ها پیرامون شرایط محله ای تاریخی در قزوین که اصالت خود را حفظ نموده است، تصریح می نماید: در همه شهرها ازجمله قزوین به بعضی از حوزه هایی که از قدیم شکل گرفتند به عنوان بافت تاریخی نگاه می کنیم، اگر بخواهیم بافت تاریخی را با دهه های معاصر مقایسه کنیم، بارزترین تفاوت مسئله دسترسی ها است.

وی ادامه می دهد: در بافت تاریخی دسترسی ها انسان محور است و مقیاس و اندازه هایی که تعریف شده و طبقات مرتبط با تناسباتی است که یک فرد دارد اما در بافت های جدید دسترسی اصلی را با ماشین تعریف می کنیم، همچنین در مقام مقایسه این بافت ها در حاشیه قرار می گیرند و همه چیز با ماشین تعریف می گردد یعنی امکاناتی که قرار است به بافت تاریخی ارائه کنیم مانند مواقع بحران و آتش سوزی را با ماشین می سنجند اگر دسترسی ما با ماشین فراهم باشد این بافت ها ارزش دارد در غیر این صورت واجد ارزش نیستند بنابراین بافت های توسعه یافته شهرها باید دسترسی سواره داشته باشند.

حفظ بافت تاریخی یا توسعه شهری؟

این کارشناس ارشد بازسازی بنا و بافت های تاریخی تأکید می نماید: این مفاهیم با بافت تاریخی در تضاد است، ما باید ارزش ها را حفظ کنیم از سوی دیگر باید توسعه پیدا کنیم، این اختلاف نظر جریان همیشگی بین میراث فرهنگی و مدیریت شهری است، چرا که برای شهر یک سازمان و ارگان تصمیم گیرنده نیست.

وی یادآور می گردد: در بافت های تاریخی که ثبت می گردد تنها میراث فرهنگی نیست که می تواند دخل و تصرف کند، وقتی صحبت از بافت شهری می گردد باید مدیریت شهری را آنالیز کنیم و ببینم مواجهه مدیریت شهری با بافت های تاریخی چه بوده است.

مراقی خاطرنشان می نماید: در استان قزوین نیز مانند سایر استان های کشور نگاه متفاوت نسبت به بافت تاریخی و توسعه یافته شهر اعمال نشده است، ما خیلی از ارزش های بافت تاریخی را از دست دادیم، مهمترین سرمایه ها که ابعاد اجتماعی بافت تاریخی بود را با سیاست هایی که برای توسعه داشتیم، از دست دادیم.

وی یادآور می گردد: در حال حاضر در بعضی محلات بااینکه بافت نوسازتر و پهلوی تر است و دخل و تصرف اجرا شده است اما به لحاظ اجتماعی انسجام داریم مانند محله بلاغی، اما در خیلی از بافت ها بااینکه هنوز هم بخشی از ارزش ها باقی مانده است اما به قدری درگیر مسائل اجتماعی هستیم که عموماً اولویت چیز دیگری است، هر حرفی که می خواهیم بزنیم معضلات اجتماعی پیش می آید و مابقی اقدامات و مطالبات به حاشیه می رود.

این کارشناس تصریح می نماید: طبق ضوابط در بافت هایی که در فهرست میراث ملی ثبت می گردد یا در حریم مجموعه یا بنایی قرارگرفته باشد ارتفاع ساخت مجاز 2 طبقه و نیم است، اما از نگاه کارشناسان میراث فرهنگی بافت های تاریخی ارزش دارد حتی اگر ثبت نشده باشد باید آن را حفظ کنیم و اقدامات حفاظتی که زیرمجموعه بازسازی است انجام گردد.

بی توجهی به مصوبات شورای عالی معماری

دبیر انجمن دوستداران یادمان ها یادآور می گردد: مصوبات شورای عالی معماری شهرسازی به عنوان مصوبات بالادستی باید اعمال گردد، مشکل ما این است که نظارت بر قوانین نداریم شورای عالی معماری به عنوان تصمیم گیرنده کلان کشور تصمیمی درست در خصوص بافت تاریخی قزوین می گیرد، اما مدیریت شهری به آن پایبند نیست، چه کسی باید این موضوع را آنالیز کند؟

این کارشناس خاطرنشان می نماید: مدیریت شهری قزوین ضعف بزرگی دارد و به حفظ بافت تاریخی پایبند نیست و زیرپوستی کارهایش را انجام می دهد؛ اتفاقاتی که نباید پیش بیاید را پیش می برد درنهایت راهی باقی نمی ماند، مثلاً می گوید برای فلان پروژه این همه هزینه شده است و راه دیگری نداریم و باید بقیه را هم هزینه کنیم؛ بافت انصاری شرقی یکی از بافت های تاریخی بود که کمترین معضل اجتماعی را داشت، اما با بی تدبیری بخشی از آن را خریداری، تخریب و رها کردند حالا مردم مطالبه می نمایند بیایید ساماندهی کنید و مدیریت شهری هم می گوید ساماندهی انصاری شرقی مطالبه مردمی است و باید رسیدگی گردد.

وی تأکید می نماید: شهرداری باید با فعالیت های نرم افزاری و مشارکتی، نارضایتی مردم را حل نماید نه اینکه مجدداً کار را ادامه دهد، در واقع به نوعی شهرداری به مردم می گوید اگر می خواهید کارتان راه بیفتد باید میراث فرهنگی مجوز بدهد و مردم را به سوی میراث فرهنگی سوق می دهد.