بارش شهابی چیست و چه زمانی اتفاق می افتد؟ - مرجع مقالات

بارش شهابی رویدادی علمی است که بارها در طول سال رخ می دهد. این پدیده در چرخش زمین به دور خورشید و بر اثر برخورد توده های فضایی با جو زمین اتفاق می افتد. بسکمک از پدیده های علم نجوم مانند کسوف و خسوف برای گردشگران و عموم مردم مجذوب کننده هستند؛ اما بارش شهابی یکی از زیباترین رخدادهای علم نجوم است و علاقه مندان به این رویداد می توانند با چشم غیر مسلح آن را ببینند.

برای تماشای بارش شهابی به ابزار خاصی ندارید و انتخاب مکان مناسب کافی است. با آگاهی از چگونگی این رویداد و کسب اطلاعات لازم برای رصد این پدیده، امکان لذت بردن از تماشای آسمانی پر از شهاب نورانی را خواهید داشت. در این مقاله ما اطلاعات مناسبی از بارش شهابی و مکان مناسب رصد آن به شما ارائه می کنیم. با ما همراه شوید.

آنچه می خواهید درباره بارش شهابی بدانید:

• بارش شهابی چیست؟
• بارش شهابی برساووشی
• بارش شهابی جوزایی
• بارش های شهابی سال 1400
• فیلم بارش شهابی
• بهترین مکان برای تماشا بارش شهابی
• برای رصد بارش شهابی چه چیزهایی با خودمان ببریم؟

بارش شهابی چیست؟

حتما نام شهاب آسمانی بارها به گوش شما خورده است یا شاید در داستان های تخیلی نامی از آن را شنیده باشید. شهاب ها بقایای برخورد توده ذرات موجود در فضا با جو زمین هستند. این برخورد در طول گردش زمین به دور خورشید اتفاق می افتد و به محض تماس این توده ها با جو زمین، آن ها می سوزند. از توده ذرات معلق در فضا با نام شهاب واره و درخشش پس از سوختن آن ها با نام شهاب یاد می شود.

شهاب واره ها در بیشتر موارد برخورد با جو زمین، جز رد نور از خود چیزی به جا نمی گذارند؛ اما در موارد معدود و برخورد شهاب واره های بزرگ، بخش هایی از آن ها جدا می شوند و پس از عبور از جو، به سطح زمین می رسند. شهاب واره ها بقایای ستاره های دنباله دار از بین رفته یا سیاره های کوچک هستند و برخورد تعداد زیادی از این توده ها با جو زمین، بارانی از نور در کهکشان ایجاد می کند که این پدیده را بارش شهابی می نامند.

در زمان وقوع بارش شهابی آنچه روی زمین دیده می شود، در واقع رد به جای مانده از سوختن شهاب واره ها است. نمونه هایی از برخورد شهاب سنگ ها با زمین در ایران نیز اتفاق افتاده است. در موزه کاخ نیاوران و گنبد مینا در پارک آب و آتش، شهاب سنگ هایی نگهداری می شوند که در بخش های مختلف کشور ما به زمین برخورد کرده اند. بازدید از این شهاب سنگ ها برای علاقه مندان به علم نجوم جالب توجه خواهد بود.

شدت و تعداد بارش های شهابی در یک ساعت را با پارامتر ZHR نشان می دهند. محققان در سال های اخیر دنباله دارهای 4,000 ساله را منشا اصلی وقوع بارش های شهابی شناسایی کرده اند. بقایای این ذرات در مدارهای اطراف زمین در بازه های زمانی معین توجه کارشناسان را به خود جلب کرده است و بررسی های دانشمندان نتایج جالب توجهی ارائه می کنند. بعضی آثار به جا مانده در مدارهای اطرف زمین بسیار کم سو و بعضی شفاف و کاملا قابل تشخیص هستند.

دنباله دارها، گلوله های سرد و برفی در کیهان هستند که گاهی بزرگی آن ها به میزان یک شهر کوچک است. این ذرات بزرگ هسته دارند و از گازهای منجمد، سنگ و گرد و غبار تشکیل شده اند. این توده ها به صورت دوره ای و غیردوره ای در مدارهای سهمی و بیضی شکل به دور خورشید می گردند. عمر دوره ای ها بیش از 200 سال است و عمر توده های غیردوره ای از 20 تا 200 سال افزایش می یابد.

بارش های شهابی در زمان های مختلفی از سال اتفاق می افتند و در صورت صافی و پاکیزگی هوا و نبود آلودگی های نوری، شانس تماشای این پدیده ها وجود دارد؛ اما ماه های آذر و مرداد بهترین زمان برای تماشای بارش های شهابی هستند. این پدیده در نواحی مختلفی از آسمان رخ می دهد و مرکز وقوع آن را کانون بارش می نامند. جهت حرکت شهاب ها متغیر است؛ اما امتداد راستا آن ها به کانون بارش شهابی ختم می شود.

بهترین راه برای مطالعه بر بارش های شهابی به صورت گروهی است؛ زیرا امکان رصد بخش های بیشتری از آسمان وجود دارد. در سال های اخیر محققان در سراسر جهان به صورت مشترک در زمینه ماهیت شناسی و تاریخچه بارش های شهابی، برای دسترسی به الگوی معین بارش تحقیق کرده اند و نتیجه رصدهای گروهی را در اختیار جهان قرار می دهند تا به نتایجی قابل استناد برسند.

بر اساس تحقیق کارشناسان، بعضی بارش های شهابی با شدت بالا به مرور زمان به شهاب های کوچک و کوچک تر تقسیم می شوند و دوباره به مدار زمین باز می گردند. قدیمی ترین بارش های شهابی، پراکنده ترین آن ها هستند و از شهاب های کوچک تشکیل می شوند. اگر این پدیده در روزهای پایانی ماه های قمری اتفاق بیفتد، به دلیل تاریکی آسمان در نبود ماه وضوح بیشتری خواهد داشت. معروف ترین بارش های شهاب به دو دسته برساووشی و جوزایی تقسیم می شوند که در ادامه به معرفی آن ها خواهیم پرداخت.

بارش شهابی برساووشی

شهاب واره هایی که در در برخورد با مدار زمین می سوزند، ماهیت های متفاوتی دارند. بارش شهابی برساووشی از سوختن ذرات به جای مانده از دنباله دارها است. ستاره دنباله دار سویفت تاتل منشا شکل گیری این پدیده به شمار می رود. بارش های کیهانی برساووشی در ایران در فصل تابستان اتفاق می افتند.

بارش های شهابی برساووشی از روز 27 تیر آغاز می شوند و تا سومین روز از شهریور ماه ادامه دارند؛ اما اوج این پدیده در شب های 21 و 22 مرداد ماه رخ می دهد. این پدیده نجومی از پرطرفدارترین رویدادهای علمی در کشور ما است و در منطقه ها مختلفی دیده می شود.

کانون بارش در بارش های برساووشی، صور فلکی برساوش است و شهاب ها در آسمان دور این مدار مشترک می چرخند و در نهایت به این کانون می رسند. به همین دلیل از این بارش ها با نام بارش شهابی برساووشی یاد می کنند. در صورت صاف بودن آسمان و پاکیزگی نوری محیط، در این پدیده امکان تماشای 60 تا 70 شهاب در هر ساعت وجود دارد. ذرات دنباله دار سویفت تاتل گرچه بسیار کوچک هستند، امکان مشاهده این رویداد با چشم غیر مسلح نیز وجود دارد.

بارش شهابی جوزایی

بارش شهابی جوزایی نوعی دیگر از رویدادهای بارش شهابی هستند که در آن ها منشا ذرات برخورد کننده با جو زمین بقایایی از یک سیارک هستند. برخلاف ستاره های دنباله دار، این سیارک دنباله داری خاموش است که تا به امروز دانشمندان نتوانسته اند اطلاعات زیادی از ماهیت و چگونگی سوختن ذرات آن به دست بیاورند.

کانون بارش در بارش شهابی جوزایی صور فلکی جوزا است و شهاب ها در امتداد راستا خود به این کانون می رسند؛ به همین دلیل این رویداد را به این نام می شناسند. بارش شهابی جوزایی در فصل پاییز رخ می دهد. از روز 16 آذرماه این بارش ها آغاز می شوند و بین شب های 23 تا 27 آذر ماه به اوج خود می رسند.

با توجه به رخداد بارش شهابی جوزایی در فصل سرد و احتمال بالای ابری بودن آسمان، بعضی شب ها تنها شهاب های پرنور دیده می شوند؛ اما شدت بارش شهابی جوزایی بالا است و اگر در محلی مناسب قرار بگیرید، امکان تماشای 100 شهاب در هر ساعت را خواهید داشت. از این رویداد با عنوان آخرین پدیده نجومی سال یاد می شود.

بارش های شهابی سال 1400

در سال 1400 نیز مانند سایر سال ها بارش شهابی برساووشی در فاصله زمانی 26 تیر ماه تا دوم شهریور ماه به وقوع می پیوندد. این بارش یکی از پربارترین بارش ها در طول سالیان اخیر خواهد بود و در هر ساعت بین 50 تا 100 شهاب به جو زمین برخورد می کنند. این پدیده را با چشم غیر مسلح و بدون دوربین و تلسکوپ نیز می توان دید.

شهاب سنگ ها با سرعت 59 کیلومتر در ساعت در فاصله 70 تا 100 کیلومتری از بالای سطح زمین می سوزند و در فاصله چند ثانیه ردی از خود به جا می گذارند. در نیم کره شمالی از ساعت 10 شب تا پیش از طلوع آفتاب امکان تماشای این پدیده وجود دارد.

در ایران بارش شهابی برساووشی سال 1400 در روزهای 21 و 22 مرداد ماه قابل مشاهده خواهد بود. این پدیده از ساعت 30 دقیقه بامداد آغاز می شود و تا ظهر هنگام ادامه دارد. زمان اوج بارش ها پیش از طلوع خورشید است و در نقاط مرتفع وضوح بالایی دارد. برای عکاسی یا تماشا کردن این رویداد به صورت واضح باید در حدود 15 دقیقه لنز دوربین یا نگاه خود را در محیط تاریک ثابت کنید و سپس به عکسبرداری یا رصد بارش شهابی بپردازید.

نخستین بارش شهابی در سال 1400 در تاریخ پنجشنبه دوم اردیهشت ماه رخ داد. این بارش، چنگی یا شلیاقی نام داشت و منشا آن ستاره دنباله دار بود. زمان اوج این رویداد در ایران در طول روز رخ داد، اما بارش تا پاسی از شب نیز ادامه داشت و علاقه مندان به رصد بارش های شهابی توانستند در طول شب این رویداد را ببینند. در این بارش شهابی بین 10 تا 20 شهاب در هر ساعت از جو زمین عبور کردند.

نخستین بارش شهابی سال 2021 میلادی نیز در چهاردهم دی ماه سال 1399 شمسی رخ داد. این بارش از شدیدترین پدیده های شهاب باران در سال 2021 میلادی بود و در هر ساعت بین 110 تا 120 شهاب در آسمان قابل رصد بودند.

بارش شهابی دیگری موسوم به اتا دلوی در بازه زمانی 15 تا 17 اردیبهشت ماه رخ داد که شدت آن در روز شانزدهم اردیبهشت دیده شد. در این پدیده در هر ساعت بین 50 تا 60 شهاب قابل رصد بودند و بیشترین بارش ها از ساعت سه صبح تا پیش از طلوع خورشید رخ دادند. رصدخانه های مختلفی مانند گنبد مینا در نیاسر کاشان این رویداد علمی را رصد و بررسی کردند.

دیگر بارش شهابی در سال 1400 در تاریخ ششم مرداد ماه به وقوع پیوست. این بارش نیز از نوع اتا دلوی بود و اوج آن در ساعت هفت و 30 دقیقه صبح رخ داد که به دلیل وجود نور، امکان رصد این رویداد در این ساعت وجود نداشت؛ اما شدت پایین تری از بارش ها در نیمه شب دیده شدند. این پدیده در نیم کره جنوبی وضوح بیشتری داشت؛ اما در بخش هایی از عرض های میانی و نیم کره شمالی از جمله کشور ما نیز قابل رؤیت بود.

همچنین پیش بینی می شود که نخستین بارش شهابی سال 2022، در تاریخ سوم ژانویه (13 دی ماه 1400)، حدود ساعت 20:40 به وقت گرینویچ (00:10 بامداد سه شنبه به وقت ایران) به اوج خود برسد. در این بارش شهابی، هر ساعت 50 ستاره دنباله دار در آسمان نمایان می شود.

فیلم بارش شهابی

بهترین مکان برای تماشا بارش شهابی

علاقه مندان به رویدادهای نجوم و ستاره شناسی برای تماشای بارش های شهابی به خصوص در تاریخ های 21 و 22 مردادماه و از 23 تا 27 اذر ماه به منطقه ها مناسب می فرایند. بهترین مکان برای رصد بارش شهابی منطقه هایی با میدان دید وسیع و آلودگی نوری محدود هستند. منطقه ها کوهستانی و شهرهای با ساختمان های بلند مناسب برای رصد بارش های شهابی نیستند و در این نواحی برای تماشای این پدیده باید به بلندترین نقاط بروید.

کویرهای ایران بهترین گزینه ها برای تماشای بارش شهابی به شمار می فرایند. این منطقه ها به دلیل زاویه دید گسترده و هوای پاک و صاف، امکان تماشای این پدیده را با بالاترین وضوح میسر می کنند. اگر به کویر دسترسی ندارید، شهرهای کوچک و روستاها را انتخاب کنید و به نقاط مرتفع بروید؛ البته در بسکمک از این منطقه ها، رصدخانه یا ساختمان هایی برای اسکان منجمان و گروه های مختلف علاقه مند به رصد آسمان تعبیه کرده اند. در این مراکز امکان رصد گروهی و بهره مندی از نظر کارشناسان را خواهید داشت.

هرچه آسمان تاریک تر باشد و آلودگی های نوری کمتری به چشم بخورد نیز بارش شهابی را با کیفیت بیشتر خواهید دید. در سال هایی که زمان وقوع بار ش ها با اواخر ماه های قمری مصادف می شوند، به دلیل تاریکی آسمان، بارش شهابی را به وضوح می توان دید.

کاروانسرای قصر بهرام و کاروانسرای شاه عباسی ده نمک در نزدیکی گرمسار، ایستگاه هفت تله کابین توچال، منطقه شهمیرزاد و خانقاه علاالدوله در سمنان، پایگاه نجوم دامغان، منطقه حفاظت شده خارتوران در نزدیکی شاهرود، کویر مصر در نزدیکی خور و بیابانک، منطقه نیاسر در نزدیکی کاشان، کویر مرنجاب اصفهان، کویر متین آباد در نزدیکی نطنز، پارک ملی گنو در بندر عباس، رصدخانه شیراز و رصدخانه ابن صلاح همدانی در همدان از منطقه ها مناسب برای رصد بارش شهابی هستند.

برای رصد بارش شهابی چه چیزهایی با خودمان ببریم؟

اگر برای رصد بارش شهابی به منطقه ها کویری سفر می کنید، لباس گرم را از قلم نیاندازید. بارش شهابی برساووشی در فصل تابستان رخ می دهد و تنها یک لباس اضافه برای سرمای احتمالی شب کویر کافی است؛ اما بارش شهابی جوزایی در سردترین روزهای فصل پاییز اتفاق می افتد و هوای کویر در این زمان بسیار سرد و پر سوز است؛ پس لباس های گرم و مناسب بپوشید.

برای تماشای آسمان در کویر زیرانداز کوچکی همراه داشته باشید. دوربین و عینک مناسب نیز به رصد بهتر بارش شهابی کمک می کنند، اما اگر این وسایل را در اختیار ندارید یک ورقه طلق نازک قرمز رنگ تهیه کنید و به هیچ عنوان از چراغ قوه با نور سفید استفاده نکنید. نور قرمز به دلیل طول موج کوتاه اثر آلودگی های نوری محیط را خنثی می کند.

برای پیاده روی شبانه در کویر نیز کفش مناسب بپوشید تا از گزش حشرات و خزندگان در امان باشید. در سفرهای گروهی ابزار و وسایل پیشرفته ای مانند دوربین های حرفه ای در اختیار راهنما و کارشناسان گروه واقع شده است که امکان استفاده از آن ها برای سایر همراهان نیز وجود دارد. دوربین های عکاسی با کیفیت بالا امکان ثبت زیباترین تصاویر از آسمان شهاب باران را دارند.

در این مقاله به معرفی پدیده بارش شهابی و انواع مختلف آن پرداختیم. شما نیز تجربه های خود در سفرهای نجومی از رصد آسمان در شب های شهاب باران را با ما و دیگر کاربران خبرنگاران در میان بگذارید تا ما نیز از آن ها بهره مند شویم.

پرسش های متداول

بارش شهابی چیست؟

بارش شهابی پدیده ای در حوزه علم نجوم است که در اثر سوختن توده ذرات موسوم به شهاب واره ها در برخورد با جو زمین رخ می دهد. این برخوردها در چرخش زمین به دور خورشید به وجود می آیند.

بارش شهابی چه زمانی رخ می دهد؟

بارش شهابی در هر زمانی از سال می تواند رخ دهد، اما 21 تا 23 مرداد ماه و 23 تا 27 آذر ماه بیشترین بارش ها در ایران اتفاق می افتد.

بارش شهابی چند نوع است؟

بارش های شهابی بسته به ماهیت تقسیم بندی کارشناسان انواع نامحدودی دارند؛ اما با توجه به نوع ذرات سوزان به دو دسته بارش شهابی برساووشی و بارش شهابی جوزایی تقسیم می شوند.

بارش شهابی را کجا ببینیم؟

بهترین مکان برای تماشای بارش شهابی منطقه های با دایره دید وسیع و افق نامحدود و دور از آلودگی های نوری هستند. کویرها، نقاط مرتفع و رصدخانه های شهرهای مختلف، بهترین مکان ها برای رصد بارش های شهابی به شمار می فرایند.