رد پای رستم در هنر تذهیب - مرجع مقالات

هرچند که ثبت این اثر در هجدهمین کمیته بین الدولی کمیته بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو از سوی کشور ترکیه مطرح شده بود و ایران، آذربایجان، ازبکستان و تاجیکستان به علت داشتن پیشینه فرهنگی مشترک به این پرونده ملحق شدند اما هنرمندان ایرانی آثار فاخری را بر همین اساس از خود به یادگار گذاشتند.

آنطور که گفته شده پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب آرایی ایران، به دوره ساسانی و کتاب ارژنگ مانی می رسد و از آن پس تذهیب در دوره های مختلف بیان کننده حالات و روحیات آن دوران بوده است. در این میان برخی پژوهشگران معقتدند نگارگری ایرانی به ویژه در دوره هایی، با رویکرد و نگرش حماسی و اسطوره ای شاهنامه پیوند خورده است؛ البته کمتر هنر ایرانی را می توان یافت که از تاثیر شاهنامه برکنار مانده باشد.

در این میان تعامل میان شاهنامه و هنرهای ایرانی در برخی پژوهش های هنری مورد توجه قرار گرفته و بر اساس آن ها این اثر ملی بر مهم ترین هنرهای ایرانی از جمله آن به نگارگری و در پی آن تذهیب، تاثیرگذار بوده است.

از دیرباز قابلیت های تصویری و روایت های اساطیری شاهنامه زمینه ساز شاهنامه نگاری شده بود. بر همین اساس نیز نگارگران ایرانی، نگاره های قابل توجهی را با تاثیر از داستان، اساطیر و پهلوانان شاهنامه همانند رستم و سهراب و ... خلق کردند و هنر کتاب آرایی، استفاده از تذهیب و نگارگری با آثار مختلفی چون شاهنامه، منظومه های خمسه نظامی، کلیله و دمنه و گلستان سعدی همراه شده است. بعلاوه با نگاهی به روند این آثار می توان به مسیر پیموده شده از سوی آنان پی برد و در نهایت به دوره دوره معاصر و رواج روزافزون صنعت چاپ رسید.

شاهنامه نگاری همیشه با برخی هنرها همراه بوده است تا حاصل کار به صورتی منسجم دربیاید. کتابت شاهنامه و تذهیب آن اغلب از بایدهای یک شاهنامه مصور بوده است. تذهیب و آراستن کتب البته از گذشته تا به امروز در ایران مرسوم بوده است. اثری مانند شاهنامه به عنوان حماسه ملی آنچنان پیوند عمیقی با این هنر برقرار نموده بود که حاشیه های تذهیبی زرین، سرفصل و سرلوحه های زرین مرصع با ظرافیت های جواهرنشانی، سرترنج، حاشیه سازی با کاغذ زرافشان یا الوان و قطاعی که تذهیب گران آن به عهده داشتند در بسیاری از نسخ خطی شاهنامه به کارگرفته شده است.