پیر چشمی از دیدگاه فیزیولوژیکی - مرجع مقالات

تألیف و ترجمه: حمید وثیق زاده انصاری

منبع:راسخون

قدرتِ مقدار شدنِ چشم روی چیزهای نزدیک با افزایش سن کاهش می یابد. از جمله علت های این حالت، بروز دگرگونی هایی در شکل هنسی عدسی چشم و زیست شیمی آن است. تقریباً همه مردم در سن چهل و پنج سالگی دیگر نمی توانند بدون کمک عینک به خوبی بخوانند. به راستی، چشم سالم و جوان چگونه روی چیز نزدیک مقدار می گردد؟ و چرا دیدِ نزدیک کم کم زوال می یابد؟ پاسخ پرسش نخست در دهه های اخیر روشن شد، و پاسخ دومی هنوز از گمان به یقین نرسیده است. ما در سالیان اخیر با کمک عکس برداری از عدسی چشم و ساختن مدل های ریاضی از آن، بینش تازهی به هر دو موضوع پیدا کرده و نشان داده ایم که چند فرایند دست به دست هم می دهند و توانایی مقدار شدن چشم را بر چیزهای نزدیک رفته رفته محدود می کنند، فرایندهای دیگری زوال را تا مدتی به تأخیر می اندازند، ولی پایان از پا در می آیند و این معمولاً در دهه پنجم زندگی روی می دهد.

هنگامی که شخص به چیزی می نگرد بازتاب نوری که از آن چیز می تابد از قرنیه (پرده شفاف جلو چشم) و مایع پشت آن (زلالیه) و از میان مردمک عنبیه (پرده رنگین) می گذرد و وارد عدسی شفاف می گردد که تقریباً مانند عدسی دوربین عکاسی است. نور پس از گذر از عدسی از ماده ژلاتینی زجاجیه عبور می کند و به شبکیه می رسد. شبکیه، نور را تبدیل به پیام ها (یا علامت ها)ی الکتریکی می کند. این پیام ها از راه عصب بینایی به مغز می فرایند و در آن جا تعبیر می شوند. برای این که چشم ما بر تصویر مقدار گردد باید نور شکسته (یا منکسر) گردد تا پرتوهای آن روی لکه زرد در مرکز شبکیه متمرکز شوند. هر چه شیء به چشم نزدیک تر باشد نور باید بیش تر شکسته گردد تا آن شیء واضح دیده گردد. توان شکسته شدن نور در قرنیه، زلالیه، و زجاجیه محدود است ولی عدسی می تواند با افزودن بر انحنای سطح جلویی و پشتی خود عمل تطابق را انجام دهد و به این ترتیب نیروی مقدار کردنِ خود را بیش تر نماید.

ولی عدسی چگونه تطابق پیدا می کند؟ طرز تطابق عدسی را هلمهولتز، فیزیک دان آلمانی، در نیمه قرن نوزدهم میلادی شرح داد که هنوز هم چنان معتبر است. عدسی از تارهایی که از ماهیچه مژگانی منشعب می شوند آویزان است. این تارها بی آن که با استوای عدسی تماس داشته باشند چون یقه ای آن را در بر دارند. این تارها که اینک معلوم شده است که ارتجاعی نیستند دور عدسی، سه حلقه با پرههایی مویین درست می کنند. یکی از حلقه ها به استوا و دو تای دیگر در جلو و پشت آن به عدسی می چسبند. نظر هلمهولتز این بود که وقتی چشم به بی نهایت می نگرد، که برای انسان از حدود شش متری شروع می گردد، ماهیچه اسفنکتر مانند مژگانی در حالِ تمدد و آسایش و درواقع شُل و منبسط است و قطر گگرددگی آن به حداکثر می رسد. انبساط ماهیچه، رباط های نگهدارنده عدسی را می کشد و بنا بر این سطح جلویی و پشتی عدسی تخت می شوند و قطر استوا به بیش ترین حد می رسد. در این حالت که بی تطابق نام دارد توانایی شکست نور عدسی حداقل است. مجموع توانایی شکستن نور در قرنیه، زلالیه، عدسی بی تطابق، و زجاجیه درست برای مقدار کردن تصویر شیء دور روی لکه زرد کافی است.

شرح شکل: مقطع سهمی چشم. چشم با خم کردن (انکسار) نوری که از چیزها تابیده می گردد خود را مقدار می کند، یعنی پرتوهای نور را روی شبکیه متمرکز می سازد (مخروط درونی). در شبکیه یاخته های عصب بینایی نور را تبدیل به پیام های الکتریکی می کنند که برای تعبیر و تفسیر به مغز می فرایند. نور هم در سطح جلویی و هم در سطح پشتی قرنیه و عدسی شکسته می گردد، ولی تنها عدسی می تواند تطابق کند. شکست زیاد باعث همگرایی نور در جلوی شبکیه می گردد و در نتیجه، دیدِ دور مختل می گردد، در حالی که شکست ناکافی موجب همگرایی نور در پشت شبکیه می گردد و دید نزدیک را مختل می کند. کاهش تدریجی توانایی عدسی در شکست نور و تطابق، در میان سالی به اختلال در دید نزدیک می انجامد.

هنگامی که چشم کوشش کند روی نقطه ای نزدیک تر از شش متر مقدار گردد، ماهیچه مژگانی منقبض می گردد و قطر گگرددگی خود را کاهش می دهد و کمی هم جلو می آید. هر دو تغییر، فشار روی رباط ها و در نتیجه عدسی را کم می کنند و عدسی نیروی بازگشت (ارتجاعی) خود را باز می یابد و گلوله ای می گردد. هر چه عدسی رفته رفته روی اشیای نزدیک تر مقدار گردد گردتر می گردد و خمیدگی دو سطح آن بیش تر می گردد و قطر دایره استوایش کاهش می یابد. اکنون عدسی در وضع آسایش است و توان شکست نور آن حداکثر است و مناسب است برای دیدن اشیای نزدیک تر از شش متری. بنا بر این وقتی عدسی زیر فشار (کشش) باشد بی تطابق و تخت است و توان شکست نور آن کم است، و این زمانی است که چشم به بی نهایت دوخته شده است و ماهیچه مژگانی کاملاً آسوده است. هنگامی که عدسی با تمام قوا تطابق کند بیش از هر وقت دیگر خمیده (یا گلوله ای) و توان شکسن نور آن بیش تر می گردد، و این زمانی است که چشم بر نزدیک ترین چیز مقدار شده و ماهیچه مژگانی در کمالِ انقباض است.

علیرغم این شرحات، چند سؤال بی پاسخ مانده اند. مثلاً این که تغییرهای کوچکِ فشار رباط ها چه اثری بر شکل عدسی دارند؟ چه مقدار آسودگی رباط و خمیدگی عدسی مثلاً برای خواندن لازم است و رباط ها باید چه زاویه ای نسبت به عدسی داشته باشند؟ آیا زجاجیه که هلمهولتز توجه چندانی به آن نکرده در تطابق نقشی دارد؟ گذشته از این، هلمهولتز گمان می کرد که عدسی، کیسه ای پر از مایع است که آسان تغییر می کند، ولی واقعیت این است که ماده درون کیسه رشته های دراز نوار مانندی هستند که با هم کام و زبانه می شوند و مانند پوسته های پیاز، یکی درون دیگری جا دارد. خود کیسه، یعنی پوشش عدسی، مرکب است از رشته های گوناگونِ موازی که سرشارند از پروتئین و کش نمی آیند ولی خم می شوند. اکنون سؤال دیگری پیش می آید: این ساختمان عدسی چه تأثیری در تطابق دارد؟ برای پاسخ به این پرسش ها باید اجزای یاد شده را در چشمِ زنده مقدار گیری کرد و زیر نظر گرفت، و انجام این کار مستقیماً ممکن نیست. ولی می توان تغییرهایی را که در شکل عدسی زنده برای تطابق رخ می دهند شرح داد و دامنه نیروها و جهت آن ها را برای این کار محاسبه کرد. سپس می توان اطلاعات به دست آمده را به ساختمان چشم ربط داد تا معلوم گردد کدام قسمت می تواند نیروی لازم را وارد آورد. این راهی است که ما به کار برده ایم. ما نخست مدل ریاضی عدسی را بدون پوشش در نظر گرفتیم و برای سادگی کار، فکر خود را متوجه عدسی بچه ای ده ساله کردیم که می توانیم آن را کره ای شامل دو نیم کره جلویی و پشتی با شعاع های متفاوت بدانیم. سپس فرض هایی درباره قابلیت ارتجاعی توده عدسی قائل شدیم، مثلاً واکنش متفاوت به فشار موازی با محور عبور نور در چشم یا عمود بر آن. فرض دیگر این بود که رشته های عدسی به علت چفت بودن با هم نمی توانند روی هم بلغزند و تنها راه تغییر شکل عدسی، تغییر خمیدگی رشته هاست. محاسبه ها نشان داد همه نیروهایی که بر سطح عدسیِ در حالِ تطابق وارد می آیند تقریباً مساوی و در جهت تقریباً عمود به سطح عدسی هستند. این یافته مؤید این است که پوشینه عدسی که فشار رباط ها را تحمل می کند و تنها ماده ای است که با توده عدسی سر و کار دارد (رباط ها به درون توده نمی فرایند) فشارها را به صورت یکنواخت، متوجه تمامی سطح می کند. هنگامی که فشار رباط ها بر پوشش عدسی از بین رفت فشاری که بر توده عدسی وارد می آید هم از بین می رود و عدسی به حالت گلوله مانند در می آید. این یافته، که نیروی پوشینه به طور عمودی بر توده عدسی وارد می گردد، چندان تعجب آور نیست. نیروی رباط ها هم موازی (کشنده) و هم عمودی (فشارنده) است. ولی رشته های پوشینه عدسی در برابر کشش مقاومت می کنند، پس تنها نیروی عمودی به عدسی منتقل می گردد.

دستاورد مهم دیگر این بود: شکلی که عدسی در حالت فرضی تطابق به خود می گیرد با شکلی که اگر کیسه پر از مایع بود می گرفت تفاوت دارد. اگر بر سطحِ کیسه پر از مایع فشار یکنواختی وارد آید نمی تواند خمیدگی های شناخته شده عدسیِ تطابق یافته را پیدا کند. بنا بر این، تغییرهایی که در شکل عدسی دیده می گردد باید حاصل ساختار درونی عدسی باشد. پس از آن این آمادگی پیدا شد که نیروهایی که از طریق ساختارهای دیگر چشم به عدسی وارد می آیند معین شوند. آسایشِ رباط های نگهدارنده، قسمت اعظمِ تغییر شکل عدسی را در برگشت به حالت گلوله ای توجیه می کند ولی نه تمام آن را. این بدان معنی است که ممکن است زجاجیه با پشتیبانی از عدسی، در فرایند مقدار کردن، سهمی داشته باشد. جالب این که در حوالی سنی که اغلب اشخاص، نیازمند عینک برای خواندن می شوند، زجاجیه از حالت ژلاتینی به حالت مایع درمی آید و ساختمان محکم خود را از دست می دهد. چگونگیِ تأثیر این مایع شدن در از دست دادنِ تواناییِ تطابق به درستی روشن نیست ولی شاید بی تأثیر نباشد.

رباط های نگهدارنده تنها با از دست دادن کشش خود یا تغییرِ زاویه وارد آمدنِ فشار به عدسی چشم می توانند بر نیروهایی که هنگام تطابق بر عدسی وارد می آیند تأثیر گذارند تا اثرِ جمع کننده فشار کاهش یابد، و داده های به دست آمده از بررسی ها حاکی از هر دو کار است. رباط ها که به پوشینه عدسی متصل اند علاوه بر شل شدن، کمی حرکت می کنند و موازی پوشینه می شوند. هر چه رشته ها بیش تر موازی شوند فشار کم تری به عدسی وارد می آورند. ولی محاسبات، حاکی از این است که نیروهایی که به عدسی وارد می آیند هرگز به صفر نمی رسند وگرنه عدسی در جای خود نمی ماند. مدل چشم جوان ما را پیروز ساخت به بسکمک از جزئیات تطابق پی ببریم ولی نتوانست علت زوال توان شکست نور چشم و مقدار کردن چیزهای نزدیک را با فزونی سن شرح دهد. توان شکست نور چشم با دیوپتر مقدار گرفته می گردد که متناسب است با فاصله بین دو چشم و جسم. مثلاً چشمی که توان شکست نور آن ده دیوپتر است می تواند نور را آن قدر خم کند که روی چیزی در یک دهم متری (ده سانتیمتری) مقدار گردد. انسان با دید عادی در ده سالگی چهارده دیوپتر توان شکست دارد و می تواند نوک بینی خود را ببیند. در بیست سالگی این رقم درحدود نٌه دیوپتر است، در حدود سی و پنج سالگی به چهار دیوپتر می رسد، در حدود چهل و پنج سالگی یک تا دو دیوپتر است، و در سن هفتاد سالگی تقریباً صفر می گردد. چشم صفر دیوپتری نمی تواند روی هیچ چیز نزدیک تر از بی نهایت (شش متر) مقدار گردد. فرد به آسانی به تغییر از چهار دیوپتر به دو یا کم تر پی می برد زیرا این تغییر خواندن را سخت می سازد و ناچار باید کتاب را سی تا چهل سانتیمتر دورتر از چشم گرفت.

برای درک علت این زوال وابسته به سن در دید نزدیک، اطلاعاتی درباره نحوه تغییر شکل عدسی با سن و حالت تطابق گردآوری شد و بر اساس آن ها هم اثر این تغییرها بر نیروی شکست و هم علت های احتمالی تغییرها بررسی شد. برای این کار از مجموع عکس هایی که عدسی را در برش های متعدد نشان می دادند و در دهه 1970 میلادی در مؤسسه چشم پزشکی لندن فراهم آمده بودند و صد مجموعه مشابه که خود گرفتیم استفاده شد. عکس های لندن از اشخاص یازده، نوزده، بیست و نه، و چهل و پنج ساله گرفته شده بودند که روی اشیای با فاصله های گوناگون از چشم خیره شده بودند. عکس های ما از نوزده تا شصت و نه سالگی را با چشم های سالم و دید طبیعی دور در بر می گرفتند. همه عکس های برشی عدسی، مقاطعی قائم از جلو به پشت (سهمی) هستند که با کمک تاباندن باریکه نور به چشم گرفته می شوند. نگاه به عکس ها نظریه قدیمیِ دایر بر بزرگ شدنِ مقدار عدسی با افزایش سن را تأیید کرد. عدسی بی تطابق کودک از جلو به عقب سه و سه دهم میلیمتر ضخامت دارد. با گذشت زمان یاخته هایی که لایه بیرونی توده عدسی را می سازند (یاخته های پوششی مجاور درون پوشینه) رشد می کنند و به صورت نوعی نوار درمی آیند و توده عدسی را تشکیل می دهند. رفته رفته که یاخته های پوششی تازه به میدان می آیند روی یاخته های قبلی قرار می گیرند و همان فرایند رشد اصلی را طی می کنند و عدسی کلفت می گردد. در هفتاد سالگی ممکن است چشم بی تطابق تا پنج میلیمتر ضخامت داشته باشد.

شرح شکل: رباط ها در سه جا به پوشینه عدسی می چسبند: استوا، جلو، و پشت عدسی. در درون عدسی دو ناحیه عمده وجود دارد: هسته (عدسی اصلی جنینی)، و لایه بیرونی که از لیف هایی درست شده که از بدو تولد جا گرفته اند. منشأ لیف ها یاخته های پوششی است که روی بدنه عدسی را می پوشانند. با گذشت زمان، یاخته ها دراز و تبدیل به نواری می شوند که هسته ندارند و روی آن ها را یاخته های تازه می پوشانند، در نتیجه عدسی ضخیم می گردد. لیف های عدسی یکی درونِ دیگری است مثل پوسته های پیاز.

هم چنین عکس ها تعدادی نوار را درون عدسی نشان دادند که منطقه های منقطع نام دارند. نوارهای جلوی عدسی تقریباً همان خمیدگی سطح جلویی را دارند و نوارهای پشتی همانند سطح پشتی هستند گرچه زاویه خمیدگی ها هرچه به هسته عدسی نزدیک می شوند تنگ تر می گردند. در عدسی جوان نوارها کم تر نامعین اند و با پیر شدن عدسی، تعداد و وضوح منطقه ها افزایش می یابد و در دهه پنجم زندگی همه با هم یکی می شوند. بر مبنای عکس ها و اطلاعات دیگر، مدل دیگری درست کردیم و پیروز شدیم با مقایسه ای گسترده بین سطح و خمیدگی های درونی عدسی های مختلف، حرکت نقطه های انتخابی را در عدسیها هنگام مقدار کردن دنبال کنیم. مقایسه ها نشان دادند عدسی بی تطابق با رشد مداوم در جریان زندگی رفته رفته شکل خمیده به خود می گیرد و علاوه بر این پیش از چهل و پنج سالگی، آن عدسی که پیرتر باشد برای هر حالت تطابق، خمیدگی بیش تری دارد. مثلاً عدسی سی و سه ساله بیش از نوزده ساله برای مقدار شدن روی یک شیء نزدیک گلوله می گردد. این پدیده را پارادوکس عدسی نامیده اند زیرا انتظار می رود آن عدسی که بیش تر خمیده باشد توان شکست بیش تری داشته باشد تا عدسی ای که کم تر خمیده است.

وقتی حرکت نقطه های انتخابی سطح و درون عدسی را هنگام تطابق دنبال کردیم به نتیجه مشابه رسیدیم یعنی حرکت مساوی در جریان تطابق در چشم پیر، تغییر کم تری را باعث می شد تا در چشم جوان. به عبارت دیگر، برای افزایش یک دیوپتر در نیروی تطابق، نقطه های عدسی پیر باید بیش از عدسی جوان حرکت کنند. کشف ناخوشایند دیگر این بود که دامنه کلی حرکت با افزایش سن محدود می گردد. در واقع در اشخاص مسن تر از چهل و پنج سال جلوی عدسی نمی تواند تغییر شکل دهد، یعنی در تطابق سهمی ندارد و به نظر می رسد در حالت بی تطابق گیر کرده باشد. این امر نشان می دهد که یا رباط های جلویی رفته رفته امکان آسودگی را در هنگامی که ماهیچه مژگانی برای تطابق منقبض می گردد از دست می دهند و یا گرچه به حالت آسوده در می آیند ولی توانایی تأثیر کافی بر عدسی را از دست می دهند و یا هر دو. قاعدتاً اگر جلوی عدسی بزرگ و از ماهیچه مژگانی دور شده باشد و رباط ها را بکشد رباط ها دیگر نمی نوانند آسودگی پیدا کنند. وانگهی درست همان طور که زاویه برخورد رباط ها با عدسی، بسته به این که در حالت تطابق یا بی تطابق باشد، مختلف است، زاویه برخورد آن ها بسته به این که عدسی بر اثر کهولت کلفت باشد یا در جوانی نازک تر باشد هم متفاوت خواهد بود. پایان ممکن است جهت نیرویی که رباط ها بر سطح عدسی وارد می کنند موازی یا تقریباً موازی گردد و در این مرحله آسودگی رباط ها اثر چندانی بر شکل عدسی نخواهد داشت و در نتیجه عدسی هم به سختی به حالت ارتجاعی برمی گردد یا خیلی کم برمی گردد. به عبارت دیگر به نظر می رسد پیر چشمی ناشی از دگرگونی شکل هندسی عدسی است که عمدتاً ریشه در تغییر مقدار و رابطه زاویه ای بین عدسی و رباط ها دارد.

شرح شکل: لیف های عدسی که ده هزار بار بزرگ شده اند. این ها در دو سر خود با هم کام و زبانه می شوند. هر لیف به لیف های بالا و پایین خود هم مربوط است، و چفت بودنِ لیف ها بر پخش نیروهای درون عدسی و شکل آن در جریان تطابق اثر می گذارد (عکس میکروسکوپ الکترونی).

گمان بر این است که دگرگونی شکل هندسی عدسی علت ناتوانی تطابق عدسی افراد در حدود چهل و پنج ساله را شرح می دهد، ولی برای آن حالتِ تناقض آمیز چه شرحی می توان آورد؟ چرا باید عدسی پیرتر بیش از عدسی جوان تر برای مقدار شدن روی یک چیز معین خمیده گردد؟ امکان دارد ماهیت سیتوپلاسم در رشته های عدسی تغییر کند و باعث گردد ضریب انکسار عدسی که مقداری است برای مقدار گیری توان شکست نور، کم گردد. اگر ضریب شکست با افزایش سن رو به زوال رود، پارادوکس عدسی را توجیه می کند: افزایش خمیدگی به توان مقدار کردن عدسی نمی افزاید بلکه صرفاً تا حدی زوال حالت انکسار محیط را جبران می کند. برای رسیدگی به این امکان دست به آزمایش هایی زدیم که از کامپیوتر برای ردیابی پرتو استفاده می کرد و گذر نور را در عدسی هایی که عکس برداری کرده بودیم تقلید می نمود. برای این کار عواملی را که در جهت نور دخالت دارند شرح دادیم، مانند خمیدگی عدسی در حالت تطابق (کاملاً مقدار)، انحنای قرنیه و فاصله بین قرنیه و عدسی و بین جلو و پشت عدسی (علاوه بر خمیدگی، فاصله بین سطح های انکساری بر جهت نور تأثیر دارد).

در ساده ترین تقلید پی بردیم که نور در جلو و پشت قرنیه و هم جلو و پشت عدسی خم می گردد. در تقلیدی دیگر به همین نتیجه در فاصله پوشینه و هسته عدسی رسیدیم. پس از دادنِ دستورهای متعدد و پیچیده به کامپیوتر به این نتیجه رسیدیم که ضریب کلی شکست در چشم جوان واقعاً تاحدودی بیش تر از ارقامی است که در نوشته های پزشکی آمده و هرچه فرد جوان تر باشد ارقامش بیش تر با ارقام پذیرفته شده تفاوت دارد. با دید دیگر می توان نتیجه گرفت که ضریب شکست عدسی با افزایش سن کاهش می یابد و این با تغییرهایی که با گذشت زمان در عدسی رخ می دهد و در بالا بیان شد جور در می آید. اگر ضریب شکست عدسی با فزونی سن به طور محسوس کاهش یابد تنها راه جبران آن افزایش حدت خمیدگی سطوح عدسی یا منطقه های منقطع و یا افزایش تعداد سطوح شکست خواهد بود؛ هر سه این راه ها به وضوح مؤثرند و چشمِ پیر به آن ها متوسل می گردد.

معمای دیگری که باقی می ماند ماهیت منطقه های منقطع است که با وضوح در تصویرهای باریکه نور دیده می شوند ولی بررسی جزئیات بافت عدسی با میکروسکوپ، قرینه ای بر وجود آن ها به دست نمی دهد. علاوه بر این، فشردگی پروتئین عدسی از سطح به عمق افزایشی یکنواخت دارد و نه توالی افزایش و کاهش که از نوارهای تیره انتظار می رود، که باید حاصل اختلاف در فشردگی پروتئین باشند. پس چرا در عکس می توان به وضوح این ناحیه ها را دید؟ به این نتیجه رسیدیم که پاسخ در ماهیت فن عکاسی و تغییرات جهت باریکه نور در عدسی است که باعث پخش نور می شوند. ولی انبوه ذرات آلفا کریستالین که پروتئینِ عمده عدسی است کوچک تر از آن است که باعث پخش نور گردد. چنین یافته هایی این امکان را طرح می کنند که با گذشت زمان ممکن است آلفا کریستالین ذراتی درشت تر از آن چه گمان می رود تشکیل دهد و اگر چنین باشد حضور تعدادِ زیادِ ذرات درشت محلول آلفا کریستالین نه تنها به توجیه پیدایش منطقه های منقطع در عکس ها کمک می کند بلکه پدیده خیرگی را هم شرح می دهد که چرا نور شدید، سراسر میدان دید را سفید می کند (این پدیده در حوالی چهل سالگی و پس از آن در روز آفتابی یا در رانندگی شب و برخورد با نور بالای ماشینی که از رو به رو می آید باعث ناراحتی می گردد). داده ها نشان می دهند که شدت پخش در چند دهه اول زندگی کم است و رفته رفته زیاد می گردد.

افزایش حضور ذرات نامحلول پروتئین هم چنین می تواند شرح دهد که چرا ضریب شکست عدسی با سن کم می گردد. ضریب شکست هر محلول (مانند سیتوپلاسم در رشته های عدسی) بستگی به ماهیت مواد حل شده در آن دارد. افزودن پروتئین حل شدنی به محیط آبکی، ضریب شکست آن را زیاد می کند. از طرف دیگر اگر بخش بزرگی از پروتئین تبدیل به ذرات بزرگ نامحلول گردد ضریب شکست خیلی کم می گردد و این شاید در عدسی مصداق داشته باشد. برای این که بتوان شرح داد که چرا نزدیک ترین نقطه قابل دید با گذشت زمان رفته رفته دور می گردد باید عوامل ریزبینی و درشت بینی را دخالت داد. تصور می رود که افزایش مقدار پروتئین نامحلول عدسی، رشد مقدار عدسی (و بنا بر این افزایش فاصله بین سطح جلویی و پشتی) و در نتیجه کاهش ضریب شکست در مختل شدن دید نزدیک دخالت دارند. علاوه بر این، تغییرهای تدریجی ارتباط های هندسی مجموعه عدسی، رباط، ماهیچه مژگانی هم باید مؤثر باشند. این فرایندها تا حدی و دست کم تا مدتی با پیدایش سطح های انکساری تازه (منطقه های منقطع)، تنگ شدن زاویه خمیدگی عدسی و تنگ تر شدنِ آن به هنگام تطابق، جبران می شوند. ولی پایان در حدود زمانی که زجاجیه حالت ژلاتینی خود را از دست می دهد و مایع می گردد این ساز و کارهای جبرانی از پا درمی آیند و عدسی قابلیت تطابق خود را از دست می دهد. شاید روزی دانشِ پژوهشگران به جایی برسد که بتوانند از زوال طبیعی وابسته به سن پیشگیری کنند یا آن را به حالت نخست بازگردانند. ولی اکنون نیاز به عینک برای خواندن گریزناپذیر است.

/ج